Türk mizahının önde gelen isimlerinden, Abdülcanbaz‘ı karikatür dünyasına kazandıran Turhan Selçuk‘un vefatının üzerinden 11 yıl geçti.
Çizgi ve yazısız karikatürleriyle arkasında iz bırakan Selçuk, Girit göçmeni, subay Mehmet Kasım Selçuk ile Hikmet Selçuk’un oğlu olarak 1922’de Milas’ta doğdu.
Gazeteci müellif İlhan Selçuk ile Ülfet Ertel’in ağabeyi olan usta çizer, 1941’de Adana Erkek Lisesinden mezun oldu. Selçuk’un birinci karikatürleri, tıpkı yıl, Adana’da çıkan Türk Kelamı gazetesi ile İstanbul’da Kırmızı Beyaz ve Şut spor mecmualarında yayımlandı.
Karikatürist Selçuk, 1942’de İstanbul’a giderek Diş Tababet Mektebine başladı fakat bu okula devam etmedi. Sanatçı, 1948’de İstanbul Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi’ne kaydoldu lakin bu okuldaki eğitimini de tamamlamadı.
Akbaba mecmuasının takımına 1943’te giren Selçuk, 1945’te bir mühlet Tasvir gazetesinde karikatürist ve ressam olarak, 1948-1949’da ise Refik Halit Karay’ın çıkardığı Aydede’de baş çizer olarak çalıştı.
BİRİNCİ STANDINI 1951’DE AÇTI
Turhan Selçuk, 1949’da Yeni İstanbul gazetesinde baş çizer oldu ve karikatürleri birinci sayfada yayımlandı. Birebir gazetede karikatürün tarihi sürecini irdeleyen ve grafik mizah anlayışını savunan yazılar kaleme aldı.
Başarılı karikatürist, birinci standını ise 1951’de açtı.
Kardeşi İlhan Selçuk ile 1952’de okuyucuya sunduğu 41 Buçuk isimli dergiyi 15 sayı çıkaran Selçuk, Yeni Gazete ve Akşam’ın akabinde 1953’te Milliyet’te çalışmaya başladı. Selçuk, birebir yıl birinci karikatür albümünü “Karikatür” ismiyle yayımladı. 1954 yılı sonunda
Milliyet gazetesinin 1954 sonunda baş karikatüristi olan sanatçı, çizgi stilini geometrik formlara dönüştürdü.
Turhan Selçuk, 1954-1961 ortasında Akis için karikatürler çizmeye devam etti, İlhan Selçuk ile 1956’da, yazısız karikatür anlayışını benimseyen Dolmuş isimli mizah mecmuasını çıkardı.
ABDÜLCANBAZ’I 1957’DE OKUYUCUYLA BULUŞTURDU
Birinci defa Milliyet gazetesinde yayımlanan ve okuyucular tarafından çok beğenilen Abdülcanbaz karakterini 1957’de çizmeye başlayan sanatçı, karaktere ait 1972’de yaptığı bir açıklamada, “Ben Abdülcanbaz’ı kahramanlık ötesi kaba kuvvetten güç alan, yozlaşmış bir çizgi roman cinsinden ayırıp arıtmak istedim. Bir roman ya da öykü anlatımının sanat bedelini katarak, bunu grafik sanatın çizgi gücüyle de besleyerek kişiliğini bulması yolunda çalıştım” sözlerini kullanmıştı.
Selçuk, bir mühlet sonra çizgi üslubundaki bariz sadeleşme ve artan grafik seviyesine ait ise şu bilgileri vermişti:
“1950 sonrası, Saul Steinberg bir atılım yapmış, grafik mizahı Avrupa’dan Amerika’ya kadar götürmüştü. Avrupalı karikatürcüler, onun açtığı yoldan yeni aralıklara ulaşmaya çalışıyordu. Bu yeni yolda kişiliğimi bulma eforuna yönelik çalışmalara başladım. Evvelce yuvarlak çizgilerle çalışıyordum. Sonra çizgilerimi köşeleştirdim. Daha sonra yuvarlak ve köşeli çizgileri birlikte kullanmaya başladım. Bir orta çok sert, çok düz çizgilerle çalıştım. Lakin sadelikten hiç ayrılmadım.”
Uzun yıllar Milliyet, Cumhuriyet, Akşam ve Yeni İstanbul gazetelerinde yer alan Abdülcanbaz, 1970’li yıllarda Mehmet Benli, 1980’lerde de Milliyet Yayıncılık tarafından albüm olarak yayınlandı.
Turhan Selçuk, 1987’de emekliye ayırdığı Abdülcanbaz’ı, 1994’te tekrar, çizmeye başladı.
Çok sevilen Abdülcanbaz, tiyatro ve sinemada da canlandırıldı, ayrıyeten 1991’de PTT tarafından basılan bir posta pulunda kullanıldı.
Karikatürcüler Derneğini 1969’da kurdu
Usta karikatürist, 1969’da Semih Balcıoğlu ve Ferit Öngören ile Karikatürcüler Derneğini kurdu, 1983’te Gazeteciler Cemiyeti tarafından “Yılın Karikatürcüsü” seçildi.
Türkiye ve Avrupa’da birçok müzede karikatürleri sergilenen Selçuk’un “İnsan Hakları” bahisli karikatür standı Avrupa Kurulu’nun teklifiyle birinci defa 1992’de Strasbourg’da açıldı ve 1997’ye kadar dünyanın birçok ülkesinde sergilendi. “Barış ve Kitap” bahisli karikatürü 1992’de Avrupa Kurulu’nun başlattığı kitap okuma kampanyasının afiş ve logolarında kullanıldı.
Çizer Turhan Selçuk, 11 Mart 2010’da İstanbul’da tedavi gördüğü hastanede hayatını yitirdi.
Yurt içinde ve dışında çeşitli mükafatlar alan Selçuk’un ödüllerinden kimileri şöyle:
“Bordighera Altın Palmiye (1956) ve Gümüş Hurma (1962), İppocampo (1970), Vercelli (1975), Sedat Semavi Vakfı Görsel Sanatlar Mükafatı (1984), Cumhurbaşkanlığı Büyük Sanat Mükafatı (1997)”
Sanatçı, çalışmalarını Turhan Selçuk Karikatür Albümü (1954), 140 Karikatür (1959), Turhan 62 (1962), Hiyeroglif (1964), Hal ve Gidiş Sıfır (1969), Kelam Çizginin (1979) isimli albümlerinde topladı.
NTV
