Çağdaş Türk şiirinin önde gelen şairlerinden, eğitmen, tercüman, radyo oyunu müellifi ve araştırmacı Behçet Necatigil‘in vefatının üzerinden 41 yıl geçti.
Asıl ismi Mehmet Behçet Gönül olan şair, vaizlik ve müftülük yapan Kastamonulu Mehmet Necati Gönül ile Geyveli Müderris Hafız İbrahim Hakkı Efendi’nin kızı Fatma Bedriye’nin oğlu olarak, 16 Nisan 1916’da İstanbul Fatih’te dünyaya geldi.
Çok taraflı bir karaktere sahip olan usta şair, şimdi iki yaşındayken annesini bir hastalık sonucu kaybedince, anneannesi Emine Münire Hanım’ın yanına taşındı. Bir yıl sonra, babası bir saray memurunun kızı olan Saime Hanım ile evlendi. Çocukluk yıllarını anneannesinin konutu ile babasının ve üvey annesinin yaşadığı konut ortasında geçiren Necatigil, 1923’te ilkokula başladı.
EDEBİYATA ORTAOKULDAYKEN İLGİ DUYMAYA BAŞLADI
Behçet Necatigil, ilkokulun birinci 4 yılını Beşiktaş Cevri Usta Mektebinde okudu. Anneannesinin rahatsızlığının akabinde, Singer firmasında müfettiş olarak Kastamonu’ya atanan babasının yanına giden Necatigil, son sınıfı ise Kastamonu Erkek Muallim Tatbikat Mektebinde tamamladı.
Ortaokula 1927’de Kastamonu Lisesinde başlayan Necatigil, yetersiz beslenme ve bakımsızlık nedeniyle başlayan adenit tüberküloz yüzünden tahsiline orta vermek zorunda kaldı ve tedavi için İstanbul’a geri döndü.
Başarılı edebiyatçı, ortaokuldayken edebiyata ilgi duymaya başladı. Edebiyat öğretmeni, şair Zeki Ömer Defne’nin yazması konusunda dayanak verdiği Necatigil, kendi eliyle yazıp hazırladığı, “Küçük Muharrir” isimli dergiyi 26 sayı çıkardı.
Tıpkı yıllarda, Akşam gazetesinin haftalık “Çocuk Dünyası” sayfasına “Küçük Muharrir” imzasıyla şiir, fıkra ve öykü yazan Necatigil’in bu çalışmaları 1933’e kadar sürdü.
KAPALI ÇARŞI İSİMLİ BİRİNCİ ŞİİR KİTABINI 1946’DA ÇIKARDI
Behçet Necatigil, 1931’de Kabataş Lisesinin ortaokul kısmına, ikinci sınıftan kaydoldu. Tıpkı okulda lise eğitimi de alan usta kalem, lisenin edebiyat kolundan 1936’da birincilikle mezun oldu.
Birebir yıllarda, yapıtları Varlık Mecmuası’nda okurlar buluşan şair Necatigil, 1936’da İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesine girerek Türk Lisanı ve Edebiyatı kısmına başladı.
Necatigil, 1937’de “Deutscher Akademischer Austauschdienst” kurumunun davetlisi olarak 4 ay boyunca Berlin Üniversitesinde lisan eğitimi aldı.
Üniversite eğitimini 1940’ta birincilikle tamamlayan ünlü edebiyatçı, daha sonra Kars Lisesi akabinde da rahatsızlanması nedeniyle Zonguldak Çelikel Lisesinde kısa bir mühlet edebiyat öğretmeni olarak vazife yaptı. Necatigil, Zonguldak’ta kaldığı periyotta, şair Rüştü Onur ve Muzaffer Tayyip Uslu ile Ocak gazetesi, Kara Elmas mecmuası ve Değirmen mecmuasına yazılar yazdı.
Şair Necatigil, 1943’te görevlendirildiği İstanbul Pertevniyal Lisesinde 2 ay misyon yaptıktan sonra Ankara Yedek Subay okuluna çağırıldı.
İzmir’de levazım subayı olarak 30 Kasım 1945’te askerlikten tezkeresini alan usta kalem, tıpkı yıl “Kapalı Çarşı” isimli birinci şiir kitabını yayımladı.
Behçet Necatigil 1946’da, mezun olduğu Kabataş Lisesinde vazifeye başladı.
RESMİ OLARAK NECATİGİL SOYADINI ALDI
Bir yandan Alman Filolojisi eğitimi alan Necatigil, öğretmenlik yaptığı lisede dersleri arttığı için filoloji eğitimini üçüncü sınıftayken 2 sertifika alarak yarım bıraktı.
Necatigil, 1949’da ek ders vermek üzere vazifeye başladığı Sarıyer Ortaokulunda tanıştığı öğretmen Huriye Hanım ile evlendi. Çiftin, 1951’de Selma, 1957’de ise Ayşe isimli kızları dünyaya geldi.
Nüfus kütüğünde yer alan “Gönül” soyadını 1955’te değiştiren şair, resmi olarak Necatigil soyadını aldı.
Behçet Necatigil, 1960’ta atandığı İstanbul Eğitim Enstitüsü’nden 1972’de emekliye ayrıldı. İstanbul Üniversitesi Gazetecilik ve Halkla Münasebetler kısmı öğrencilerine 1979’da kompozisyon dersleri veren şair, bir kaynağa nazaran, Yıldız Teknik Okulu’nda da öğretmenlik yaptı.
Türk Lisan Kurumu ve Türk-Alman Kültür Derneği üyesi olan Necatigil, 1979’un kasım ayında akciğerlerindeki rahatsızlık nedeniyle Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Hastanesine yatırıldı. Kısa bir tedavinin akabinde, 13 Aralık 1979’da vefat eden Necatigil’in cenazesi, Şişli Mescidi’nde kılınan namazın akabinde, Zincirlikuyu Mezarlığı’na defnedildi.
Usta edebiyatçının ailesi tarafından, ismini yaşatmak hedefiyle 1980’den itibaren her yıl, “Behçet Necatigil Şiir Ödülü” veriliyor. Ayrıyeten Beşiktaş Belediyesi de şairin 10 yılı aşkın yaşadığı ve çok sevdiği Camgöz Sokağı’nın ismini Behçet Necatigil Sokağı olarak değiştirdi.
Necatigil’in kütüphanesi ve mecmua koleksiyonu ise eşi tarafından 1987’de bir Behçet Necatigil Kitaplığı kurulması ismine Mimar Sinan Hoş Sanatlar Üniversitesi’nin edebiyat fakültesine bağışlandı.
KELEBEĞİN DÜŞÜ SİNEMASINA MEVZU OLDU
Kendini daima geliştirip olgunlaştırmaya çalışan usta şair, ideolojiyle şiiri birleştirerek edebiyata farklı bir soluk getirmeye çalıştı. Şiirlerinde hem Batı hem de Doğu kültürünü bir ortaya getiren Necatigil, Yılmaz Erdoğan’ın yazıp, yönettiği Kelebeğin Düşü isimli sinemaya de mevzu oldu.
“Yaşadığını yazmak” prensibine sadık kalan Necatigil, kendi sanat hayatını şöyle anlatmıştı:
“Aile muhitimde şiirle, edebiyatla uğraşan hiç kimse yoktu. Kendi halime bırakılmıştım. Her şeyi kendim hazırlamam, kendim keşfetmem gerekiyordu. Bende şairlik, çocukluğumun hastalık ve yalnızlıklarına bir taviz olarak bizatihi belirdi. 1931-1933 ortası Akşam gazetesinin Çocuk Dünyası sahifesinde ‘Küçük Muharrir’ imzasıyla manzum, mensur, kıssa, fıkra, şiir üzere bir sürü yazı neşrettim. Merhum İskender Fahrettin, telif hakkı olarak her yazıma bonbon yahut bir büyük paket çikolata verirdi.
Bu çocukluk heves ve faaliyetleri 1933’te liseye geçmemle birlikte ansızın değişiklik geçirdi. Necip Fazıl’ı ve Yedi Meşale şairlerini keşfettim. 1932 tarihli ‘Onların Şiirleri’ başlığını taşıyan Necip Fazıl’ın, Cevdet Kudret’in, Ziya Osman’ın, Yaşar Nabi’nin, Ömer Bedrettin ve Sabri Esad’ın şiirleriyle dolu olan özel şiir defterim benim tek rehberimdi. Hele birinci gençliğimin ruhuma en yakın şairi Cevdet Kudret’in şiirlerinin üzerimde, 1933’ten itibaren bütün bütün etkisi görüldü.”
Şairin, Yüksek Öğretmen Okulundan arkadaşı ve uzun yıllar dost olduğu Cahit Külebi de Necatigil hakkında, “Zayıf yapılıydı. Buna rağmen çok çalışkan bir öğrenciydi. Ne vakit çalıştığı da görünmez, bilinmezdi. Üniversiteyi bitirdiğinde Türkoloji’de, Arap Fars Lisanları kısımlarında daha sonra da Alman Lisanı ve Edebiyatı kısmında ısrarla asistanlık tekliflerinde bulundular. O hiçbirini kabul etmedi. Şairliğini sürdürmek istiyordu” tabirlerini kullanmıştı.
BATILI ŞAİR VE MUHARRİRLERİN YAPITLARINI TÜRKÇEYE KAZANDIRDI
Birinci şiirlerindeki açık ve yalın bir söyleyiş kullanan Behçet Necatigil, mısralarında ayrıyeten yoğunlukla konut, aile, etraf, aşk, bunal, hastalık, yalnızlık ve vefat kavramlarını işledi. Şiiri hayat bilgisine dönüştürmeye çalıştığı belirtilen usta edebiyatçının yapıtları, “Yenilik”, “Yeditepe”, “Türk Dili”, “Yeni Dergi”, “Yeni Edebiyat”, “Cumhuriyet”, “Milliyet-Sanat” üzere mecmua ve gazetelerde yayımlandı.
Necatigil, şiirlerinin yanı sıra Knut Hamsun başta olmak üzere Rainer Marie Rilke, Hermann Hesse, Thomas Mann, Miguel de Unamuno, Stefan Zweig ve Heinrich Heine üzere Batılı şair ve muharrirlerin çok sayıda yapıtını Türkçeye kazandırdı.
Edebiyat öğretmenliği deneyimi hasebiyle okullar için edebi şahsiyetler ve yapıtlarla ilgili el kitabı üslubunda kelamlık ve antolojiler de hazırlayan Necatigil, Eski Toprak isimli kitabıyla 1957 Yeditepe Şiir Armağanı’nı, Yaz Periyodu kitabıyla da TDK 1964 Şiir Ödülü’nü aldı.
Necatigil’in vefatından sonra bütün şiirleri, oyunları, yazıları ve konuşmaları Hilmi Yavuz ve Ali Tanyeri tarafından “Bütün Eserleri” ismiyle 1981’de yayına hazırlandı. Kitap “Bütün Yapıtları” başlığıyla 1995’te Yapı Kredi Yayınları’nca yine yayınlanmaya başlandı.
Çeşitli edebiyat konferansları da veren Necatigil, Türkiye’de radyo oyun yazarlığının da öncüsü oldu, Evliya Çelebi Seyahatnamesi’nden kimi kısımları ve şair Ali Ruhi Bey’in hayatının radyo oyunu olarak yazılmasını sağladı.
Kendi şiir anlayışını “toplumcu realist” diye tanımlayan Necatigil, hiçbir edebi kümeye da katılmadı. Hayatı boyunca şiirin ideolojiden uzak tutulması gerektiğini savunan şair, orta halli ve fakir insanların toplumsal ve ekonomik sorunlarıyla kendini özdeşleştirdi.
Necatigil, bütün şairlerin şiirinde üç temel devir yaşadıklarını söyleyerek, bu devirleri de şöyle sıraladı:
“Sırasıyla ‘gurbet burcu, hasret burcu, hikmet burcu’. Birincisinde şair ne yazdığının ve nasıl yazdığının farkında değildir, taklitler yapar, daha çok aşktan kelam eder, karşısına iyi yahut makus örnekler çıkabilir. Bu periyot rastgele ve acemice yürüyüş devridir. İkinci periyot özentiden, taklitten ve bocalamadan çıkış devridir. Şair hasret burcunda kendi kendisi olduğu bir periyoda geçmektedir. Hikmet burcunda ise hakikatlerle yüzleşmiş, neyin gerçekleşip neyin gerçekleşemediğini yaşayarak görmüştür. Yapıtlarında nutuk, ideoloji ve hamaset geride kalmıştır.”
63 yıllık ömrünü edebiyata ve bilhassa de şiire adayan usta edebiyatçının yapıtlarından kimileri şunlardır:
Etraf (1951), Meskenler (1953), Eski Toprak (1956), Ortada (1958), Dar Çağ (1960), Yaz Periyodu (1963), Divançe (1965), İki Başına Yürümek (1968), En/Cam (1970), Zebra (1973), Kareler Aklar (1975), Sevgilerde (bütün şiirlerinden seçmeler, 1976), Beyefendiler (1978), Gece Aşevi (1967), Üç Turunçlar (1970), Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü (1960), Edebiyatımızda Eserler Sözlüğü (1971).
NTV