Bilinen en eski zoonotik marazlardan birisi olan şarbon; münhasıran sığır, koyun, keçi, deve üzere ot yiyen hayvanlardan kişilere bulaşan zoonotik bir hastalıktır. Antraks olarak da bilinen şarbon marazı Türkiye’de çoban çıbanı ve karakabarcık üzere isimlerle de anılmaktadır.
Illete Bacillus anthracis olarak isimlendirilen bir bakteri neden olmaktadır. Umum otçul hayvanlarda görülen haslığa karşı etçil hayvanlar daha fazla direnç gösterir.
Şarbon marazı, hayvanlar arasında salgınlara neden olarak vefatlarına yol açar. Tesirli veteriner aşılarından evvel dünyadaki sığır, koyun, keçi, deve, at ve domuzlarda ölümcül marazın ana nedeniydi.
Şarbon kişilere üç biçimde bulaşmakta ve bulaşma biçimine nazaran de isimlendirilmektedir:
Deri şarbonu, hasta hayvanlara, bunların etine, derisine, bu hayvanların kirletmiş olduğu eşya yahut materyallerle temas edilmesiyle,
Sindirim sistemi şarbonu, şarbon mikrobu bulaşmış azıkların, bilhassa de şarbonlu hayvanların etlerinin yenmesiyle,
Akciğer şarbonu, şarbon sporuyla bulaşık tozların yahut hayvan tüylerinde ve kıllarında bulunabilen sporların solunmasıyla bulaşmaktadır.
Kişilerdeki şarbon illetinin umumî kaynağı hasta ya da şarbondan ötürü ölen hayvanlara direkt yahut dolaylı olarak temas ile olmaktadır.
Bu sebeple hayvancılıkla uğraşanlar, çobanlar, kasaplar, mezbaha emekçileri, veteriner doktorlar vb. risk kümelerini oluşturmaktadır.
ŞARBON BELİRTİLERİ NELERDİR?
B. anthracis bakterisinin teneffüs yolu ile alınması sonucu oluşan akciğer şarbonunun kuluçka vadesi 1-7 gün arasındadır. Hastalık üst teneffüs yolları enfeksiyonu üzere başlar. İleri periyotta akciğer yetmezliği, şok ve sıklıkla menenjit gelişir. Antibiyotik tasarrufu ve destek tedavilere karşın vefat nispeti % 90-100 arasındadır.
Hastalıklı etlerin az pişmiş yahut çiğ olarak tüketilmesi ile oluşan gastrointestinal şarbonun da (sindirim sistemi şarbonu) kuluçka vadesi 1-7 gün arasındadır.
Orofaringeal ve abdominal form olarak ikiye ayrılabilir. Orofaringeal formda lisan kökü lezyonları, boğazda tahriş, yutma güçlüğü, ateş görülür. Abdominal formda bulantı, iştah kaybı, kusma ve ateş belirtilerini izleyen karın ağrısı, kan kusma ve kanlı ishal gelişir. Mevt nispeti % 25-75 arasındadır. Erken antibiyotik tedavisinin mevt nispetine tesiri tam olarak bilinmemektedir.
Deri şarbonu; enfeksiyonun en sık görülen tipi olup hasta hayvanların et, yün, post ve derisinin cilt ile teması sonucu oluşur. Kuluçka müddeti 1-12 gündür. Cilt lezyonu çoklukla ağrısızdır, hastalarda ateş, baş ağrısı görülebilir. Deri şarbonunda yaklaşık % 20 olan vefat orantısı antibiyotik tasarrufu ile % 1 ‘in altına iner.
Görülme sıklığı gitgide azalmasına karşın şarbon Türkiye’de de görülmektedir. Türkiye’de umum olarak deri şarbonu görülmektedir.
Deri şarbonunda lezyonlar çoklukla vücudun açık taraflarında görülür. Şarbon sporlarının deriden girdiği mahalde, birinci evvel böcek ısırığına benzeri biçimde kabarık, kaşıntılı bir şişlik oluşur.
Bu şişlik 1-2 gün içerisinde içi su dolu kabarcığa dönüşür ve daha sonrada ağrısız, umumiyetle 1-3 santimetre genişliğinde ortasında karakteristik siyah renkte meyyit dokunun nokta aldığı bir yara meydana gelir.
ŞARBON TEDAVİSİ
Şarbon tedavisi olan bir hastalıktır. Münasebetli antibiyotikler ile kısa müddette tedaviye başlanması durumunda büsbütün iyileşme olur.
Illetten korunmak için;
Şarbonlu olduğundan şüphelenilen yahut şarbondan ölen hayvanlar asla kesilmemeli, derileri yüzülmemeli ve etleri tüketilmemelidir.
Şarbondan kuşkulu hayvan vefatları derhal veteriner tabibe haber verilmelidir.
Şarbondan ölen hayvanlar 2 metre derinliğinde çukurlar açılarak gömülmelidir.
Hasta hayvanların bulundukları noktalar ve taşındıkları nakil vasıtaları temizlenmeli ve dezenfekte edilmelidir.
Hasta hayvanların temas ettiği yemler, altlıklar ve gübre üzere bulaşık materyaller yakılarak imha edilmelidir.
Riskli yerlerde hayvanlar şarbona karşı aşılattırılmalıdır.
ARŞİV:ŞARBON ILLETI NEDİR? NASIL ANLAŞILIR?
NTV