Mersin Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Jeoloji Mühendisliği Kısmı emekli Öğretim Üyesi Prof. Dr. Selim İnan, İzmir zelzelesi ve sarsıntının ziyanlarını en aza indirmeyle ilgili açıklamalarda bulundu.
30 Ekim’de İzmir’de büyük bir zelzele olduğunu vurgulayan İnan, “İzmir’e 68 kilometre uzaklıkta bir sarsıntı meydana gelmiştir. Zelzelenin odak derinliği 16 kilometre olup, AFAD’a nazaran 6.6, Kandilliye nazaran 6.8 ve Amerika Jeolojik Araştırmalar ve Avrupa Sismoloji Kurumuna nazaran 7.0 büyüklüğe sahip olan sarsıntı, Sisam Adası ile Kuşadası ortasında 40 kilometrelik uzanıma sahip olağan bir faya bağlı olarak gelişmiştir.
Fayın kuzey kısmı 1.5 metre çökmüş ve bilhassa Sığacık ve yakın yöresinde 50-60 santimetre yüksekliğe sahip tsunami dalgaları görülmüştür. Zelzele merkez üssüne 68 kilometre uzaklıkta bulunan İzmir’in bilhassa Bayraklı ilçesinde 17 binanın yıkılmasına, 114 kişinin vefatına ve çok sayıda insanımızın yaralanmasına neden olmuştur. Genel olarak bakıldığında tarihî devirler içerisinde 1900 yılından evvel, büyüklüğü 6.5 üzerinde olan 16 sarsıntı kaydedilmiş ve başta Efes olmak üzere çok sayıda antik kentler ile İzmir’de büyük yıkımlara neden olmuşlardır. Sarsıntı merkezine bu kadar uzak olmasına karşın hasarın fazla olmasının nedenleri bu yazıda irdelenmektedir. Ülkemiz dünyanın en faal zelzele jenerasyonunda yer almakta ve yılda 24 binden fazla küçük yahut büyük sarsıntı kaydedilmektedir. Hala kullanılan Türkiye sarsıntı bölgeleri ve Türkiye zelzele tehlike haritalarında ülke topraklarının yüzde 70’i 1’inci ve 2’inci derece sarsıntı bölgesinde yer almaktadır. Hala oturulmakta olan konutların 16 milyondan fazlası 1. ve 2. zelzele bölgesinde ve yaklaşık olarak nüfusumuzun yüzde 70’i tekrar 1. ve 2. derece zelzele bölgelerinde yaşamaktadır” diye konuştu.
“ÜLKEMİZDE ORTALAMA İKİ YILDA BİR YIKICI ZELZELELER OLUYOR”
Türkiye’de ortalama 2 yılda bir yıkıcı zelzeleler olduğunun altını çizen İnan, “Kuzey Anadolu Fay Sistemi (KAF), Doğu Anadolu Fay Sistemi (DAF), Ege Graben Sistemi (EGS), Orta Anadolu Fay Sistemi (OAFS) ve gibisi bu sistemlerin birtakım kısımları uzun vakittir suskunluğunu korumaktadır. Doğu Anadolu fayının Kahramanmaraş-Türkoğlu kısmı, Türkoğlu-Antakya kısmı, Kuzey Anadolu fayının Yedisu-Karlıova kısmı ile Marmara Denizi içerisinde yer alan kısmı, Ege Graben sistemi içerisinde ise Muğla ve Gökova körfezi kısımları büyük risk teşkil etmektedir. Zelzelesi engellemek elimizde olmadığı için zelzele ziyanlarını mümkün olduğu ölçüde azaltma çalışmalarını yapmak gerekmektedir” formunda konuştu.
“8 BÜYÜKLÜĞÜNDEKİ BİR ZELZELE BİN ATOM BOMBASINA EŞ DEĞER”
Zelzelenin ziyanlarının farklı nedenlere bağlı olduğuna vurgu yapan İnan, “Depremin büyüklüğü, sarsıntının odak derinliği, sarsıntının mühleti, zelzele odağına uzaklık, sarsıntının oluş vakti üzere faktörler ortaya çıkacak ziyanları belirliyor. Oburu ise nüfus yoğunluğu, sarsıntı alanlarının jeolojik özellikleri, yapı tekniği zelzele bölgesindeki toplumun sarsıntı konusundaki eğitimi ile zelzele konusunda kurumlaşma ve yönetimsel işbirliği üzere insan kaynaklı nedenler olup bunlara karşı gerekli tedbirleri alarak sarsıntıların verdiği ziyanları en az seviyeye indirmek mümkündür.
Bunları biraz açacak olursak büyüklük sarsıntı sırasında açığa çıkan gücün ölçüsünü verir. Büyüklük logaritmik olarak artar. Örneğin 8 büyüklüğündeki bir zelzelede 1000 tane atom bombasının patlatılması sırasındaki açığa çıkan güç kadar güç yayılır.
Büyüklüğü 7.4 olan 1999 Kocaeli sarsıntısı sırasında açığa çıkan güç Hiroşima’ya atılan atom bombasının yaydığı güçten 400 kat daha fazladır. Bunu önlemek imkansızdır. Zelzelenin mühleti ne kadar uzun olursa verdiği ziyan artmaktadır. Zelzele odağına yakın olmak ziyanı yeniden artıran bir nedendir. Bunu da engellemek olanaksızdır. İnsan kaynaklı nedenlerin başında bölgenin jeolojik yapısı özelliklede yer yapısı gelmektedir. Binaların üzerine yapıldığı yer ne kadar berbat olursa zelzelenin verdiği ziyanlar birebir oranda artmaktadır. Taban makûs ise bina sağlam dahi olsa binalar ya yere gömülmekte yada yan yatmaktadır. Bunun örneklerine 1999 sarsıntısı sırasında Kocaeli, Adapazarı, Düzce ve yakın yörelerinde, 2011 Van sarsıntısında ve 2020 Elazığ Sivrice sarsıntılarında sıkça rastlanmaktadır” sözlerini kullandı.
“YAPI STOKLARI YİNE İNCELENMELİ VE SAĞLAMLAŞTIRILMALIDIR”
Vatandaşların yanı sıra kurumların da bir an evvel tedbir alması gerektiğine dikkat çeken İnan, kelamlarını şöyle tamamladı:
“Bütün kentlerimizin bir an evvel afet master planlarının yapılması ve uygulamaya geçilmesi gerekmektedir. Yapı stoklarının yine incelenmesi ve sağlamlaştırılması çalışmaları yapılmalı. Fabrika, sanayi kuruluşu, hastaneler, eğitim kuruluşu ve iş yerlerinin incelenmesi ve gerekirse yıkılarak yenilerinin yapılması gerekir. İsteyen herkesin istediği yere bina yapmasına müsaade verilmemelidir. Sık sık imar affı ve gibisi kanunlar çıkarılmamalıdır. Okullarda özelde zelzele genelde de doğal afetler hakkında dersler okutularak bilinçlendirme çalışmaları yapılmalı. Ülkemizde yer alan tüm yerleşim yerlerindeki bina ve meskenlerin zelzele sigortasının yaptırılması ve denetim edilmelidir. Kentsel dönüşüm projelerinin ranta yönelik olarak değil tahlile yönelik olarak yapılmalı ve sıkı denetlenmelidir. Yeni bir doğal afetler yasası çıkarılmalı, bu yasa içerisine fay yasası, heyelan yasası ve gibisi yasalar da dahil edilmelidir. Sonuç olarak belirttiğimiz değerleri aldığımızda zelzele ziyanlarını taban seviyeye indirmek mümkündür.”
NTV
