Üsküdar Kandilli’de Vaniköy Caddesi’nde bulunan, Osmanlı periyodundan kalan tarihi cami, yıllar içinde İstanbul Boğazı’nın sembollerinden biri haline gelmişti.
Cami, çeşitli kaynaklardan derlenen bilgilere nazaran, doğum tarihi bilinmeyen lakin 1685’te vefat eden Vani Mehmed Efendi tarafından kimi kaynaklara nazaran 1665, kimine nazaran 1670 yılında inşa edildi.
Kendisinden sonra gelen pek çok ilim ve fikir adamını niyetleriyle etkileyen Vani Mehmed Efendi, IV. Mehmed tarafından kendisine verilen bölgeye küçük bir medrese, 17 yalı ve bir çeşme yaptırdıktan sonra bölgenin ismi da “Vaniköy”e dönüştü.
Boğaz seyahatine çıktığı vakitlerde Vaniköy Mescidi’ni ziyaret eden I. Mahmud, 1752-1753’te caminin tamiratını yaptırdı, akabinde mescide hünkar mahfili ek edildi. Cami II. Mahmud (1808-1839) periyodunda bir kere daha tamirattan geçti.
“YANAN YALNIZCA DÖRT DUVAR DEĞİL, BİR TARİH ASLINDA”
Mescide ait açıklamada bulunan tarih profesörü, araştırmacı müellif Tufan Gündüz, Vani Mehmed Efendi’nin, Hoşap’ta dünyaya geldiğini belirterek, “Vani Mehmed Efendi, medrese tahsili için Van’a geliyor. Vani nisbesi de buradan geliyor. Yalnızca Van’da değil, Erzurum, Tebriz ve Karabağ’da da ilim tahsiline devam ediyor. Erzurum’da vaizken Köprülü Fazıl Ahmet Paşa ile tanışması hayatını değiştiriyor ve İstanbul yolu görünüyor. Tekrar onun aracılığıyla Padişah IV. Mehmed’in huzuruna kabul ediliyor.” dedi.
Mehmed Efendi’nin daha sonra padişah hocalığı yaptığını belirten Gündüz, şu bilgileri verdi: “Huzur dersleri ve vaazları ilgiyle takip ediliyor. Hatta Viyana kuşatması sırasında ordu vaizliği bile yapıyor. Padişah IV. Mehmed, Üsküdar’daki Papaz Korusu semtini Vani Mehmed Efendi’ye bağışlayınca o da buraya maalesef yangınla tahrip olan cami ile bir arada birtakım hayratlar inşa ettiriyor. Vakitle semtin ismi Vaniköy, koruluk da Vaniköy Koruluğu diye anılıyor ve günümüze kadar da öylece geliyor. Attila İlhan’ın bir şiirinde ‘Vaniköy Korusunun teşrinlerdeki sisi’ diye kelam ettiği yer işte burasıdır. Hüzünle görüyoruz ki 1665’ten beri ayakta olan cami, büsbütün tedbirsizlikten yandı. Yanan yalnızca dört duvar değil, bir tarih aslında. Hiçbir onarım aslına uymaz fakat tekrar de ümit edelim onarımı kısa vakitte yapılsın.”
CAMİNİN MİMARİ YAPISI
İstanbul Boğazı’nın çabucak kenarındaki Vani Mehmet Efendi Mescidi, tek minareli ve tek şerefeliydi. Geniş dikdörtgen planlı cami, kagir duvarlı, ahşap tavan örtülü ve sıvalı minaresiyle dikkati çekiyordu.
Girişi batı tarafında olan caminin, ön tarafında camekanlı bir kısım vardı. Bu kısım bir çeşit son cemaat yeriydi. Altı adet ağaç direkle dışarıya açılmış olan bir girişten, kare planlı harime geçilirken, harimin tavanı ahşap çubuklarla dikdörtgenlere ayrılmıştı. Mahfil, kuzey istikametinde dört ağaç direk üzerindeydi. İç taşıyıcılar, çatı, döşemelerin ahşap olduğu yapıda, mihrabın alt tarafına dört, üst tarafına ise dört pencere açılmıştı. Alttaki pencereler dıştan yuvarlak kemerli, içeriden kareydi. Üst pencereler ise her iki taraftan da yuvarlak kemerliydi. Yapının sade görünümlü minberi ile vaaz kürsüsü de ahşaptı.
Kimi kaynaklarda yer alan bilgilere nazaran, yapının kapısının üzerinde, Hattat Hamit’in celi sülüs besmelesi bulunuyordu. Mihrabın üzerindeki Ayet yazılı levha ile, lafza-i Celal, İsm-i Nebi ve çar-yar ekibi yazılı sekizgen levhalar Hattat Hasan Çelebi’nin çizgileri ile yazılıydı.
NTV
