Muharrir, gazeteci ve fikir adamı Peyami Safa, Servet-i Fünun periyodu şairlerinden İsmail Safa ile Server Bedia Hanım’ın çocuğu olarak 2 Nisan 1899’da dünyaya geldi.
Şair Tevfik Fikret’in ismini koyduğu Safa, birçok kaynağa nazaran İstanbul Gedikpaşa’da, kimi kaynaklara nazaran ise Sivas’ta dünyaya geldi.
Usta edebiyatçı, şimdi 1,5 yaşındayken babasını kaybetti, 9 yaşındayken kemik veremine yakalandı. Geçirdiği hastalık ve geçim derdi nedeniyle tertipli bir eğitim hayatı olmayan Safa, 1910’da Vefa Lisesi’ne başladı ama devam edemedi. Küçük yaşlarda babasının bir arkadaşının armağan ettiği, birinci baskısı 1905’te yapılan Le Petit Larousse’u ezberleyerek kendi kendine Fransızca öğrendi.
Tıp, psikoloji ve ideoloji kitaplarına ilgi duyan muharrir, ailesinin geçimine dayanak emeliyle 1915’te Posta Telgraf Nezareti’nde çalışmaya başladı.
Peyami Safa, 1917’de Rehber-i İttihad Mektebi’nde öğretmen, 1918’de ise Duyun-ı Umumiye’de memur olarak vazife aldı.
‘ASRIN HİKAYELERİ’ YAZILARIYLA TANINDI
Babası üzere şair olan amcaları Ahmed Vefa ile Ali Kami’nin teşvikiyle edebiyata yönelen Safa, ağabeyi İlhami Safa ile çıkardığı “Yirminci Asır” gazetesindeki “Asrın Hikayeleri” yazılarıyla tanınmaya başladı.
Safa, 1924’te 10 kitaplık bir seri olarak yayımladığı Cingöz Recai isimli yapıtının gördüğü ilgi hasebiyle, 1925’te seriye 10 kitap daha ekledi.
Hayatını sürdürebilmek için 1924-1928 ortasında kalemini “saban” üzere kullandığı tarafında eleştirilen müellif, annesinden ilhamla kullandığı “Server Bedi” imzasıyla, 1914’ten 1961’e kadar 61 roman yazdı.
Cumhuriyet gazetesinde 1928-1940 yılları ortasında “Server Bedi” ve “Peyami Safa” imzalarıyla yazılar kaleme alan Safa, köşe müellifliği ve edebiyat sayfası editörlüğü üzere pek çok işi de üstlendi.
Muharririn 1930’da kaleme aldığı kendi hayatından izler de taşıyan yapıtı “Dokuzuncu Hariciye Koğuşu”, mesleğinde bir çıkış noktası olarak değerlendirildi. Çocukluğunun yedi yılını, iltihap kapan kolunun kesilme kaygısıyla geçiren ve uzun yıllar tedavi olan müellif, romanında benzeri acıları ayağı nedeniyle yaşayan bir karakteri ele aldı.
Safa, amatör bir muharrir olarak öyküsünü göstermek için ziyaretine gelen Nebahat Hanım ile 1937’de dünya konutuna girdi.
Evlendikten kısa müddet sonra hastalanan Nebahat Safa, yapılan tedaviye karşın yatalak olarak hayatını sürdürdü.
Peyami Safa, Cumhuriyet gazetesinde edebiyat sayfasını yönettiği günlerde af kanunuyla Türkiye’ye dönen ve tutuklanan Nazım Hikmet’in affedilmesini sağlamak için şairin “Yanardağ” şiirini yayımladı. Sonraki gün, şiirin ve altındaki imzanın kendi görüşleriyle hiçbir alakasının bulunmadığına dair açıklama yapan gazeteden ayrılan Safa, yazılarını, Nazım Hikmet’in de yazdığı Fotoğraflı Ay mecmuasında yayımlamaya başladı.
“Yeni Mecmua”, “Büyük Doğu”, “Vakit”, Milliyet, “Son Havadis” ve “Çınaraltı” için kaleme aldığı yazılarının yanı sıra, çeşitli fikir akımlarını benimseyerek edebi ve fikri yazılar da kaleme alan Safa, “Tercüman-ı Hakikat”, “Tasvir-i Efkar”, “Son Telgraf”, “Son Saat” ve “Son Posta” gazetelerinde çalıştı. Romanlarını tefrikalar halinde gazete ve mecmualarda yayımladı.
NECİP FAZIL VE NAZIM HİKMET İLE DOSTLUK KURDU
Yakup Kadri, Cahit Sıtkı, Ahmet Haşim, Nurullah Ataç, Muhsin Ertuğrul, Aziz Nesin, Orhan Seyfi Orhon ve Yusuf Ziya Ortaç ile tıpkı yayınlarda yer alan Safa, Necip Fazıl Kısakürek ve Nazım Hikmet ile dostluk bağlantısı içindeydi.
Safa, vakit zaman Ahmet Haşim, Yahya Kemal, Yakup Kadri, Cenap Şehabettin, Nazım Hikmet, Nurullah Ataç, Sabiha Sertel, Aziz Nesin ve Zekeriya Sertel ile kalem hengamesine girmekten çekinmezken, çıkardığı “Kültür Haftası” ve “Türk Düşüncesi” mecmualarında ideoloji, bilim ve sanatla birlikte çeşitli hususlara yer verdi.
“Dert dinleme köşesi”ni birinci olarak okurla tanıştıran müellif, haftalık “Yeni Hayat” mecmuasındaki “Aramızda” isimli köşesinde “Adem Baba” ismiyle, gelen mektupları yanıtlandırdı.
Peyami Safa, 1914-1961 ortasında gerçek isminin yanı sıra yazılarında Server Bedi, Çömez, Serazad, Safiye Peyman ve Bedia Servet üzere takma isimler kullandı.
Erzincan’da yedek subay olarak vazife yapan oğlu Merve’yi 27 Şubat 1961’de kaybetmesinin akabinde büyük acı yaşayan usta edebiyatçı, bir yakınının Çiftehavuzlar’daki konutunda beyin kanaması geçirerek, oğlunun vefatından yaklaşık 4 ay sonra 15 Haziran 1961’de vefat etti.
Safa’nın naaşı, 17 Haziran 1961’de Şişli Mescidi’nde kılınan namazın akabinde Edirnekapı Şehitliği’nde eşiyle oğlunun yanında toprağa verildi.
TIP BİLGİSİNİ ROMANLARINDA KULLANDI
Ömrünün değerli bir kısmı hastane köşelerinde geçen muharrir, tıp konusunda birçok hekimi aşan birikim, uzmanlık ve deneyimini romanlarında kullandı.
Hayatı boyunca, orta vermeden eser üretmesini, “yaratıcı sefalet” olarak tanımlayan Safa, bir yazsısında, “Fakirlik ve hastalık dirilticidir. Korkutur ve iradeyi kamçılar. Uyuklayan güçleri ayaklandırır. Başarmak için dehşet da ümit kadar kaidedir. Beşere, fakirliğin ve insanlığın öğrettiklerini hiçbir okul ve kitap veremez” tabirlerini kullandı.
Türk edebiyatına ve tarihine kanıları ve vermiş olduğu yapıtlarla ayna tutan Peyami Safa, yaşadığı toplumun problemlerini bilen iyi bir gözlemleyici olarak meydana gelen her türlü değişim ve aksaklığı yapıtlarında işledi. Usta muharrir, yapıtlarında oluşturduğu kahramanlar aracılığıyla toplumu bilinçlendirmeye çalışmasının yanı sıra romanlarında daima ikilem ortasında kalan karakterlere de yer verdi.
Unutulmaz edebiyatçı, yapıtlarında daha çok, doğu-batı sentezi, ahlaki çözülmeye ait tenkitler ve gençliğin üzerindeki toplumsal baskı bahislerini ele aldı.
Vefatından sonra çeşitli yayınlarda neşredilen yazıları kitaplaştırılarak Ötüken Neşriyat’ın “Bütün Eserleri” serisiyle okurla buluştu.
Safa’nın, Cingöz Recai serisi olarak bilinen aşk ve cinayet romanları 1954, 1969 ve 2017’de sinemaya aktarıldı, kimi yapıtları ise televizyon dizisine uyarlanarak izleyiciyle buluştu.
Yapıtlarından kimileri şöyle:
Öyküleri: “Gençliğimiz”, “Siyah Beyaz Hikayeler”, “Ateş Böcekleri”, “İstanbul Hikayeleri”, “Hikayeler”
Piyes: “Gün Doğuyor”
Romanları: “Sözde Kızlar”, “Şimşek”, “Mahşer”, “Bir Akşamdı”, “Canan”, “Dokuzuncu Hariciye Koğuşu”, “Fatih Harbiye”, “Bir Tereddüdün Romanı”, “Matmazel Noraliya’nın Koltuğu”, “Yalnızız”, “Biz İnsanlar”, “Cumbadan Rumbaya”
Fikir Kitapları: “Türk İnkılabına Bakışlar”, “Felsefi Buhran”, “Millet ve İnsan”, “Mahutlar”, “Sosyalizm”, “Mistisizm”, “Doğu-Batı Sentezi”, “Kızıl Çocuğa Mektuplar”, “Büyük Avrupa Anketi”.
NTV