Rubaileri ile asırlardır edebiyat dünyasını etkileyen İranlı şair, filozof, matematikçi ve astronom Ömer Hayyam Nişaburi Büyük Selçuklu Sultanı Melikşah’a danışmanlık da yapmıştır.
1048 doğumlu Ömer Hayyam, İslam medeniyetinin altın çağı olarak nitelendirilen 11 ve 12’nci yüzyıllarda (1048-1131) Büyük Selçuklu Devleti’nin egemenliğinde bulunan Nişabur’da dünyaya gelen Ömer Hayyam, öteki birçok alanda eser vermesine karşın rubai usulünde yazdığı şiirleri ile tanınarak dünyada bu usulün öncüsü olarak kabul ediliyor.
İran’da “Hekim Hayyam” olarak isimlendirilen ve tam ismi Gıyaseddin Ebu’l Feth Ömer bin İbrahim olan şair, çadır zanaatıyla uğraşan babasından ötürü “çadırcı” manasına gelen “Hayyam” lakabı ile biliniyor.
İdeoloji, edebiyat, matematik ve astronomi alanında yaklaşık 18 eser veren Hayyam’ın, günümüzde İran devletinin resmi takvimi olarak kullanılan Ululuğu ve Hicri Şemsi halindeki takvimi 1079 yılında hazırlayarak Selçuklu Sultanı Melikşah’a sunan kişi olduğu aktarılıyor. Babür İmparatorluğu’nun da bir periyot kullandığı Ululuğu Takvimi’nde 1 yıl; 365 gün 6 saat olarak kabul ediliyor ve matematiksel kurallar yerine astronomik hesaplar kullanılıyor.
Yapıtlarını Fransızca kaleme alan Lübnanlı müellif Amin Maalouf’un birçok lisana çeviri edilen ve büyük ilgi gören “Semerkant” isimli romanında, Hayyam’ın Selçuklu periyodunun ünlü veziri Nizamül-Mülk ve İsmaililik mezhebine dayalı Haşhaşiler tarikatını kuran Hassan Sabah ile arkadaşlıkları bahis ediliyor.
Hayyam’ın dünya, aşk, sevgi, insan hayatı, yaşama sevinci ve yaratılışı anlamaya dönük fikir ve hislerini ince bir lisanla söz ettiği ve Türkçe başta olmak üzere birçok lisana çevrilen rubaileri 158 olmasına karşın, ona isnat edilen rubai sayısı bini geçiyor.
ANIT MEZARDA HAYYAM’IN 20 RUBAİSİ YAZILI
Ömer Hayyam’ın günümüzde İran’ın kuzeydoğusundaki Rezevi Horasanı’na bağlı olan Nişabur’da kendi ismini taşıyan meydana yakın bir yerde inşa edilen anıt mezarı bulunuyor.
Anıt mezar her gün yerli ve yabancı çok sayıda kişi tarafından ziyaret ediliyor.
İstek Şah Pehlevi tarafından 1934 yılında Tahran Üniversitesi Hoş Sanatlar Fakültesi Dekanı, mimar, heykeltıraş ve ressam Prof. Dr. Hoşeng Seyhun’a yaptırılan ve inşası 1963 yılında tamamlanan anıt mezar, şairin “çadırcı” manasına gelen “Hayyam” lakabına atıfla çadır halinde tasarlanmış mimarisiyle dikkati çekiyor.
Yirmi bin metrekarelik bahçede beyaz mermerden yapılan, yüksekliği 22 metre ve genişliği 18 metre olan anıtın kenarlarına, Nişabur’un ünlü firuze taşı renginde talik çizgisiyle yazılan Hayyam’ın 20 rubaisi göz dolduruyor.
ÖMER HAYYAM’IN YAPITLARI
Ziyc-i Melikşahi (Astronomi ve takvime dair, Melikşah’a ithaf edilmiştir)
Kitabün fi’l Burhan ül Sıhhat-ı Turuk ül Hind (Geometriye dair)
Risaletün fi Berahin Vilayet Cebr ve Mukabele (Cebir ve denklemlere dair)
Müşkilat’ül Hisab (Aritmetiğe dair)
İlm-i Külliyat (Genel prensiplere dair)
Nevruzname (Takvim ve yılbaşı tespitine dair)
Risaletün fil İhtiyal li Beceri (Altın ve gümüşten yapılmış bir cisimde altın ve gümüş ölçüsünün bilinmesine dair. Almanya Gotha kütüphanesinde bir nüshası mevcuttur.)
Risaletün fi Şerhi ma Eşkele min Musaderat (Öklid’in bir sorununun çözülmesi metoduna dair, Hollanda Leiden kütüphanesinde bir nüshası vardır. F. Woepcke Fransızcaya çevirmiştir.)
Risaletün fi Vücud (Felsefede ontoloji bahsine dair. Britanya kütüphanesinde bir nüshası mevcuttur.)
Muhtasarun fi’t Tabiiyat (Fizik İlmine dair)
Risaletün fi’l Kevn vet Teklif (Felsefeye dair)
Levazim’ül Emkine (Meskûn yerlerin iklimi ve hava değişikliklerine dair)
Fil Cevab Selaseti Mesâil ve fi Keşfil Hicab (Üç probleme yanıt ve alemde zıtlığın zarurî olduğuna dair)
Mizan’ül Hikem (Pırlantalı eşyaların taşlarını çıkarmadan değerini bulmanın prosedürüne dair)
Abdurrahman’el Neseviye Cevab (Hak Teâlâ’nın alemleri yaratmasının ve insanları ibadetle yükümlü kılmasının hikmetine dair)
Nizamülmülk (Arkadaşı olan vezirin biyografisi)
Eş’arı bil Arabiyye (Arabça rûbaileri)
Fil Mutayat (İlim prensipleri)
NTV
