Türk edebiyatının önde gelen isimlerinden Nazım Hikmet Ran, 20 Kasım 1901’de Selanik’te doğdu. Doğum tarihi nüfusa 1902 olarak kaydedilen şairin asıl ismi Mehmet Nazım olsa da edebiyat tarihinde Nazım Hikmet ismiyle tanındı. Şair, Ran soyadını ise sonradan aldı.
“ŞAİRLER TARAFINA DÜŞTÜM”
Dedesi Nazım Paşa’nın tesiriyle şiirler yazmaya başlayan usta kalem, ömrünün birinci yıllarını ve şiire başlama kıssasını, yaptığı bir açıklamada şöyle anlatmıştı:
“Ben 1902 yılında, 20 Ocak’ta Selanik’te doğdum. Dedem valiydi, şiirle ilgilenirdi. Annem ressamdı, birkaç yabancı lisan bilirdi. Babam evvel elçilik, daha sonra üst seviye memurluk yaptı. Birinci şiirimi 13 yaşındayken yazdım. Bir yangını anlatıyordu. Ailem benim mükemmel bir çocuk olduğuma karar vermiş ve şiir yazmamı telkin etmeye başlamıştı. 15 yaşında bahriye okuluna verdiler. Deniz subayı yapmak istiyorlardı beni. Okuduğum sınıf ikiye ayrılmıştı. Bir kısmı sporla, başkası şiirle uğraşıyordu. Ben şairler tarafına düştüm. Okulda bize tarih ve edebiyat derslerini ünlü Türk şairi Yahya Kemal veriyordu. Kedimi anlatan bir şiir yazmıştım. Yahya Kemal, şiirimi okuduktan sonra kedimi getirmemi söyledi. Tüyleri dökülmüş, çelimsiz bir kediydi. Yahya Kemal o vakit bana ‘Bu kadar allayıp pullayabildiğine nazaran, senden kesin şair olur.’ demişti. 16 yaşındayken Yeni Mecmua’da ‘Servilikler’ isimli şiirim yayınlandı. Bu şiir herkes tarafından beğenilmişti. 17 yaşında artık yazdıklarım önemli ciddi basılıyordu.” sağlık heyeti kararıyla askerlikten çıkarıldı.
EKONOMİK KRİZ YÜZÜNDEN OKULDAN ALINDI
Usta şair, ilkokulu Göztepe Taş Mektep’te okudu, akabinde Mekteb-i Sultani’nin hazırlık sınıfına yazıldı. Ailesinin yaşadığı ekonomik sorun nedeniyle bir yıl sonra okuldan alınan Ran, Nişantaşı Sultanisi’ne kaydedildi.
“HEYBELİADA BAHRİYE MEKTEBİNDEN MEZUN OLDU”
Nazım Hikmet, birinci şiiri Feryad-ı Vatan’ı 11 yaşında kaleme aldı. Denizciler için yazdığı Bir Bahriyelinin Ağzından şiirinden etkilenen Bahriye Nazırı Cemal Paşa’nın takviyesiyle 1917’de girdiği Heybeliada Bahriye Mektebi’nden 1919’da mezun oldu.
Usta şair, Hamidiye kruvazörüne stajyer güverte subayı olarak atandı fakat 1920’de geçirdiği bir hastalık sebebiyle, 1921’de
ŞİİRİ YAHYA KEMAL TARAFINDAN DÜZENLENDİ
Bu süreçte edebiyatla ilgisini koparmayan Ran, yazdığı şiirleri büyük hayranlık duyduğu Yahya Kemal’e gösterip, tenkitlerini aldı.
Bir inilti duydum serviliklerde/ Dedim: Burada da ağlayan var mı? /Yoksa tek başına bu kuytu yerde, /Eski bir sevgiyi anan rüzgar mı? / Gözlere inerken siyah örtüler / Umardım ki artık ölenler güler / Yoksa hayatında sevmiş ölüler / Hala servilerde ağlıyorlar mı? dizelerinden oluşan ve Yahya Kemal tarafından düzenlenen, Hala Servilerde Ağlıyorlar mı? şiiri, 1918’de Yeni Mecmua’da yayımlandı.
YARIŞTA BİRİNCİLİK KAZANDI
Nazım Hikmet Ran, 1920’de Alemdar gazetesinin açtığı yarışta birincilik mükafatını kazandı.
HECECİ ŞAİRLERLE ANILDI
Birinci periyotlarında ismi hececi şairlerle anılan Ran, İstanbul’un işgal altında olduğu günlerde, vatan sevgisini yansıtan coşkulu direniş şiirleri kaleme aldı.
ULUSAL UĞRAŞ İÇİN VAPURA GİZLİCE BİNDİ
Usta şair, Ulusal Çaba’ya katılmak üzere, 1921’de Faruk Nafiz, Yusuf Ziya ve Vala Nurettin ile Sirkeci’den kalkan Yeni Dünya vapuruna gizlice binerek İnebolu’ya geçti. Bolu’da bir müddet öğretmenlik yapan şair, daha sonra Batum üzerinden Moskova’ya giderek, Doğu İşçileri Komünist Üniversitesinde (KUTV) okudu.
ÖZGÜR ÖLÇÜDE TÜRK ŞİİRİNİN BİRİNCİ ÖRNEKLERİ
Usta şair, ne yazdığını anlamasa da Batum’da duyduğu Rusça bir şiirin halinden etkilenerek özgür şiire ilgi duymaya başladı. Moskova seyahati sırasında yazmaya başladığı Açların Gözbebekleri şiirinde hür ölçüyü deneyen Ran, yazdığı kimi şiirleri 1923’te Yeni Hayat ve Aydınlık isimli mecmualara göndererek yayımlattı. Ran, hür ölçüde Türk şiirinin birinci örneklerini verirken, bir makalesinde şunları kaleme almıştı:
“OKUYUCUM BENDE BÜTÜN HİSLERİN TABİRİNİ BULABİLSİN”
“Kafiyeli, vezinli şiir yazılmaz diyenler de kafiyesiz, vezinsiz şiir yazılmaz diyenler de dar başlıdır. Şiir o denli de yazılır, bu türlü de. Ben artık bütün biçimlerden yararlanıyorum. Halk edebiyatı vezninde de yazıyorum, kafiyeli de yazıyorum. Karşıtını de yapıyorum. En sade konuşma lisanıyla kafiyesiz, vezinsiz şiir de yazıyorum. Sevdadan da barıştan da inkılaptan da hayattan da mevtten de sevinçten de ıstıraptan de umuttan da ümitsizlikten da kelam ediyorum. Beşere has her şeyin şiirime de has olmasını istiyorum. İstiyorum ki okuyucum bende bütün hislerinin tabirini bulabilsin.”
15 YIL MAHPUSU İSTENDİ
Moskova’dan 1924’te Türkiye’ye dönen Nazım Hikmet, Aydınlık mecmuasında yayımlanan şiir ve yazılarından ötürü 15 yıl mahpusu istenince tekrar Moskova’ya gitti.
TOPLUMCU BİR SANAT ANLAYIŞINI BENİMSEDİ
Nazım Hikmet Ran’ın birinci şiir kitabı Güneşi İçenlerin Türküsü, 1927’de Bakü’de yayımlandı. Cumhuriyet’in 5. yıl dönümü münasebetiyle çıkarılan aftan yararlanmak üzere Temmuz 1928’de Türkiye’ye girerken yakalanan Nazım Hikmet, bir mühlet tutuklu kaldı.
Usta şair, yazı takımına katıldığı Fotoğraflı Ay mecmuasında bir yandan şiirlerini yayımladı, bir yandan da edebiyatın yerleşmiş kıymetlerine karşı sert çıkışlar yaptı. Kendisini sosyalist şair olarak tanımlayan Ran, sanatın emeli konusundaki tartışmada “Sanat sanat için değildir.” diyerek toplumcu bir anlayışı benimsediğini tabir etti.
EDEBİYAT ETRAFLARINDA GENİŞ YANKI UYANDIRDI
İstanbul’da 1929’da basılan 835 Satır şiiri, edebiyat etraflarında geniş yankı uyandıran Ran, tam manasıyla klasik de denilemeyecek fakat biçimsel bakımdan daha az deneysel bir şiir lisanı geliştirdi. Şiirleriyle ilgili açılan pek çok davada beraat eden Ran, 1933’e kadar “gizli örgüt kurmak” cürmünden daha sonra ise “orduyu ve donanmayı isyana teşvik” cürmünden tutuklandı ve 28 yıl 4 ay mahpus cezasına mahkum edildi.
MİLLETLERARASI BARIŞ MÜKAFATI VERİLDİ
Nazım Hikmet Ran, 1939’da, 17 bin mısradan oluşan Memleketimden İnsan Görünümleri isimli yapıtını yazmaya başladı. Genel Af Maddesi’nden yararlanarak, 1950’de hür kalan şaire, Dünya Barış Kurulu tarafından Picasso, Paui Rubeson, Wanda Jakubuurska ve Pablo Neruda’yla birlikte Memleketler arası Barış Mükafatı verildi.
VATANDAŞLIKTAN ÇIKARILDI
Neruda’nın “Nazım’a sahip çıkın. Biz onun yanında şair bile sayılmayız.” dediği şair Ran, özgür kaldıktan sonra askerlik misyonuna alınacağını öğrenince, öldürüleceği fikriyle Stalin idaresindeki Sovyetler Birliği’ne gitti. Ran, 25 Temmuz 1951’de Bakanlar Kurulunca Türk vatandaşlığından çıkarıldı. Birebir yıl şairin oğlu Mehmet dünyaya geldi.
KALP YETMEZLİĞİNDEN HAYATINI KAYSETTİ
Memleketler arası barış kongrelerine katılması ve bu doğrultuda çaba etmesi nedeniyle de yapıtları birçok lisana çevrilen Ran, dünyada çapında büyük bir üne ulaştı. Pek çok ülkeye seyahat ederek konferanslara katılan ve şiirlerini okuyan Nazım Hikmet, 3 Haziran 1963’te kalp yetmezliği sonucu Moskova’da hayatını kaybetti.
“ÖLÜM NAZIM’IN BİRİNCİ VE SON UYKUSU OLDU”
Ünlü Fransız müellif ve düşünür Jean Paul Sartre, Nazım Hikmet’in vefatının akabinde yaptığı açıklamada şu tabirleri kullanmıştı: “Vefalı dost, yiğit savaşçı, insan düşmanlarının amansız düşmanı, her yerde beşere hizmet etmek lakin hiçbir şeye kayıtsız kalmak istemiyordu. Bilirdi ki insan yaratılmış bir mahluktur ve asla dünyaya hazır gelmiyor. İnsanın durmadan düşmanla savaşarak kendi kendini yaratması gerekmektedir. Kelamın kısası, Nazım Hikmet’in dediği üzere asla uyumamak lazımdır. O asla uyumadı. Değerli olan odur ki, mevt onun birinci ve son uykusu oldu.”
BÜYÜK HALK OZANLARININ SON HALKASI
Muharrir Yaşar Kemal ise kaleme aldığı En Büyük Şairimiz isimli makalesinde büyük halk ozanlarının son büyük halkası dediği Nazım Hikmet için “Türk lisanı var epey Nazım Hikmet de var olacaktır” demiş, ayrıyeten “Eğer Nazım Hikmet üzere büyük bir yol gösterici gelmeseydi, edebiyatımız bu düzeye çıkamazdı” değerlendirmesinde bulunmuştu.
2002 NAZIM YILI İLAN EDİLDİ
Nazım Hikmet Ran’ın doğumunun 100. yılı hasebiyle 2002 yılı UNESCO tarafından Nazım Yılı ilan edildi. Novodeviçi Mezarlığında toprağa verilen şair, 5 Ocak 2009 tarihli Bakanlar Konseyi kararıyla tekrar Türk vatandaşlığına kabul edildi.
Ran’ın Dağların Havası (Osmanlıca), Güneşi İçenlerin Türküsü, 835 Satır, Sesini Kaybeden Kent, Benerci Kendini Niye Öldürdü?, Taranta Babu’ya Mektuplar isimli yapıtları hayatı sırasında, Kurtuluş Savaşı Destanı, Rubailer, Memleketimden İnsan Görünümleri, Cezaevinden Memet Fuat’a Mektuplar, Kemal Tahir’e Mapushaneden Mektuplar, Kuvayi Ulusala, Sevdalı Bulut, Nazım ile Piraye, Öyküler, Piraye’ye Mektuplar, Şimdi Vakit Varken Gülüm’ün de ortalarında bulunduğu çok sayıda yapıtı ise vefatından sonra yayımlandı.
Yapıtları 50’den fazla lisana çevrilen şair, cezaevindeyken, İbrahim Sabri ve Mazhar Lütfi takma isimlerinin yanında imzasız olarak da kimi şiirlerini okuyucuyla buluşturdu, 1949’da ise Ahmet Oğuz Saruhan ismiyle La Fontaine’den Masallar isimli kitabını çıkarttı.
TAKMA İSİMLE YAZDI
Akşam, Son Posta ve Tan gazetelerinde Orhan Selim takma ismiyle fıkra müellifliği ve başyazarlık yapan Ran’ın yeniden Orhan Selim imzalı İt Ürür Kervan Yürür isimli bir kitabı da bulunuyor.
Oyun muharriri da olan Nazım Hikmet’in, Kafatası, Bir Meyyit Konutu, Unutulan Adam ve Ferhat İle Tatlı’nın de ortalarında bulunduğu 22 tiyatro yapıtı, Türkiye’nin yanı sıra Rusya, Almanya, Macaristan, Polonya ve Çekoslovakya’da sahnelendi.
Türkiye’de hür nazımın birinci uygulayıcısı olan Nazım Hikmet’in şiirleri, Ahmet Kaya, Ruhi Su, Edip Akbayram, Fikret Kızılok, Cem Karaca, Fuat Latife, Zülfü Livaneli ve Yunan bestekar Manos Loizos tarafından seslendirildi.
NAZIM HİKMET ŞİİRLERİ
Tahirle Zühre problemi, Ağlamak problemi, Bence Artık Sen De Herkes Üzeresin, Ceviz Ağacı, Seviyorum Seni, Vatan Haini, Yaşamaya Dair, Ben İçeri Düştüğümden Beri, Yeniden Sana Dair, 1 Mayıs da….
NTV
