20 Temmuz 1974’te başlatılan Darbeci Rum idaresinin Kıbrıslı Türklere yönelik baskı ve zulme son vermek için gerçekleştirilen Barış Harekatı ile Kıbrıs’ın Yunanistan’a ilhakı önlenerek, Kıbrıs Türk halkının varlığı da teminat altına alındı.
Ada’da 1974 harekatına giden sürecin birinci adımları 1950’li yıllarda atıldı., 11 Şubat 1959’da Türkiye Dışişleri Bakanı Fatin Rüştü Kuvvetli’nun katkılarıyla imzalanan Zürih ve Londra Antlaşması ile adaya Türkiye garantör ülke pozisyonuna getirildi.
İlerleyen süreçte EOKA mansubu Rumlar, Yunanistan’a katılmak için birtakım faaliyetlere girişti. Rumlar, Enosis gayesine ulaşabilmek için silahlanırken, Yunanistan’ın da dayanağıyla 1963-1974 ortası Kıbrıslı Türklere yönelik akın, baskı, zulmü ve ambargoyu artırdı.
Kıbrıs Cumhuriyeti’nin birinci cumhurbaşkanı olarak seçilen Makarios öncülüğünde kurulan EOKA (Kıbrıs Ulusal Çaba Örgütü) isimli Rum örgütü, Türklere karşı taarruzlara başladı.
Bu akınların en kanlısı ise 1963 Aralık ayında düzenlendi. Taarruz, tarihe “Kanlı Noel” ismiyle geçti. Yüzlerce Türk bir gecede katledildi. Olaylara kayıtsız kalmamayan Türk savaş uçakları, Lefkoşa üzerinde uçarak Rumlara birinci bildirisi verdi.
Kıbrıs Türklerinin paydaşlık devletinin idaresinden uzaklaştırılmasıyla Kıbrıs Rumlarının içerisinde görüş ayrılıkları başladı.
Yunan cuntasının takviyesiyle 15 Temmuz 1974’te EOKA önderi Nikos Sampson, Ada’yı Yunanistan’a bağlamak emeliyle Makarios’a karşı darbe yaparak iktidarı kısa mühlet ele geçirdi. Böylelikle Kıbrıs’ın egemenliğine ve toprak bütünlüğüne kastedilmiş oldu.
DİPLOMATİK KANALLAR DEVREYE SOKULDU
Türkiye, 1960 Garanti Antlaşması çerçevesinde birinci olarak diplomatik teşebbüslere öncelik verdi. 17-18 Temmuz 1974’te Türkiye ile İngiltere ortasında darbe sonrası atılabilecek adımlara yönelik Londra’da görüşmelerde yapıldı. Görüşmelere, garantör devlet olarak Yunanistan da davet edilmesine karşın Yunanistan’daki cunta idaresi görüşmelere katılmadı.
Periyodun Başbakanı Bülent Ecevit ile İngiltere Dışişleri Bakanı James Callaghan ortasındaki görüşmelerde İngiltere’ye ortak müdahale teklifinde bulunuldu. İngiltere’nin olumsuz yanıt vermesi üzerine Türkiye, Garanti Antlaşması’na dayanarak ve Ada’daki Türklerin güvenliğini de dikkate alarak 20 Temmuz 1974’te Kıbrıs Barış Harekatı’nı başlattı.
“YALNIZCA TÜRKLERE DEĞİL, RUMLARA DA BARIŞ GETİRMEK İÇİN ADAYA GİDİYORUZ”
Harekat, dünyaya devrin Başbakan Bülent Ecevit‘in yaptığı tarihi, “Biz aslında savaş için değil, barış için ve sırf Türklere değil, Rumlara da barış getirmek için Ada’ya gidiyoruz” açıklamasıyla duyuruldu.
Barış harekatıyla Kıbrıs’ın Yunanistan’a ilhakının önüne geçilirken, Kıbrıs Türk halkının varlığı garanti altına alındı.
25 Temmuz 1974’te toplanan 1’inci Cenevre Konferansı, 30 Temmuz 1974’te imzalanan Cenevre Deklarasyonu’nu ile son buldu. Deklarasyonda, Yunanistan ve Rumlar tarafından işgal edilen Türk anklavlarının (bölgelerinin) ivedilikle boşaltılması ile Ada’da barışın ve anayasal sistemin tekrar tesisini teminen dışişleri bakanları ortasında müzakerelere devam edilmesi öngörüldü.
Öte yandan deklarasyonla Ada’da Kıbrıs Türk toplumu ile Kıbrıs Rum toplumu olmak üzere iki özerk idarenin mevcudiyeti ilkesel olarak tanındı.
“HAREKATIN İKİNCİ ETABI: “AYŞE TATİLE ÇIKSIN”
Konferansın 8 Ağustos’ta başlayan ikinci evresinde, Yunanistan, Ada’da yeni anayasal tertibin kurulmasına yönelik tüm teklifleri reddetti ve anayasaya ait varılacak bir uzlaşma için Türk birliklerinin geri çekilmesini ön şart olarak ileri sürdü.
2’nci Cenevre Konferansı görüşmelerinden de bir sonuç çıkmayınca 14 Ağustos’ta “Ayşe tatile çıksın” parolasıyla Kıbrıs Barış Harekatı’nın ikinci evresi başladı ve 16 Ağustos’ta ateşkes ilan edildi.
Harekat muvaffakiyetle sonuçlanırken, Ada’da yaşayan Kıbrıslı Türk halkının güvenliği de sağlanmış oldu.
İkinci harekat sırasında geri çekilen Rum askerleri, geçtikleri Türk köylerini yakarak silahsız insanları katletti. Toplu katliamlar ve mezarlar harekatın bitiminde ortaya çıkarıldı.
Kıbrıs Barış Harekatı sırasında, Türk ordusu, 498 şehit verirken, Kıbrıs Türk tarafında 70’i mücahit, 270 kişiyi kaybetti. Kıbrıs Türkleri genel olarak ise bin 672 şehit verdi. Barış harekatı sonrası Kıbrıslı Türkler kendi idarelerini kurdu
Kıbrıs’ın bugünkü sonlarının çizilmesine vesile olan harekatın çabucak akabinde Kıbrıslı Türkler, 1 Ekim 1974’te Otonom Kıbrıs Türk İdaresi’ni kurdu. Kurulan yeni idarenin birinci Cumhurbaşkanı, Kıbrıslı Türklerin uğraşlarına birinci günden beri ortak olan Rauf Denktaş oldu.
NTV
