Tam adıyla Mehmet Rıfat Ilgaz, Fatma Hanım ve Hüseyin Vehbi Bey’in 7’nci ve son çocuğu olarak 7 Mayıs 1911’de Kastamonu’da dünyaya geldi.
Ilgaz, birinci ve orta mektep eğitimini Kastamonu’da aldı ve yatılı tahsil gördüğü Muallim Mektebinden 1930’da mezun oldu.
Şiir yazmaya öğrencilik yıllarında başlayan ve birinci şiiri “Sevgilimin Mezarında”yı 1936’da kaleme alan Ilgaz, birebir yıl Gazi Eğitim Enstitüsünde edebiyat eğitimi aldı ve yükseköğreniminin son yıllarında yakalandığı verem ilerleyince bir vade İstanbul Süreyya Paşa Sanatoryumunda tedavi gördü.
Ilgaz, 6 yıl mühletle Gerede, Akçakoca, Gümüşova’da ilkokul, daha sonra tayin olduğu İstanbul’da Karagümrük Ortaokulu ile Nişantaşı Lisesinde Türkçe hocası olarak hizmet yaptı.
Edebi kişiliği ve yazı hayatı
Felsefe eğitimi de alan ve yapıtları 1940’ta “Çığır”, “Oluş”, “Ulus”, “Güneş”, “Yücel”, “Varlık”, “Hamle” ve “Yeni İnsanlık” üzere birçok mecmuada yayımlanan Ilgaz, birebir yıllarda Hasan Tanrıkut, Sabahattin Kudret Aksal, Salah Birsel’le tanıştı.
Ömer Faruk Toprak ile 1942’de “Yürüyüş Dergisi”ni çıkaran Ilgaz, bu mecmuada Orhan Kemal, Sait Faik Abasıyanık, Cahit Irgat, İbrahim Abdülkadir Meriçboyu, Nazım Hikmet üzere şairlerle birlikte çalıştı.
Ilgaz, “Yarenlik” isimli birinci şiir kitabını 1943’te edebiyatseverlerle buluştururken, 1944’te yazdığı, 25 gün piyasada kaldıktan sonra toplatılan “Sınıf” isimli şiir kitabından ötürü 6 ay mahpus cezası aldı.
Mahpustan çıktıktan sonra atandığı Yozgat Boğazlıyan’da hizmet yaparken yine rahatsızlanarak İstanbul Validebağ Sanatoryumuna yatan Ilgaz, 1947’de sanatoryumdan çıkarıldı.
Rıfat Ilgaz, tıpkı yıl hocalık vazifesinden de alındı ve bu tarihten sonra bir daha mesleğine dönemedi, gazetecilik yapmaya başladı.
Yaklaşık 8 yıl farklı hastanelerde verem tedavisi gören Rıfat Ilgaz, kendi yaşantısından yola çıkarak “Pijamalılar” romanını yazdı ve bu ürününde verem hastanelerinde ömür mücadalesi veren hastaların hem güldürüsü hem de dramını kaleme aldı.
Metinlerinde ve ömründe toplulukçu gerçekçi bir çizgi devam ettirmeye çalışan Ilgaz’ın 1953’te yazdığı “Devam” isimli kitabı da toplatıldı. Metinleri ve şiirleri nedeniyle kovuşturmaya tabi tutulan Ilgaz, yaklaşık 5,5 yıl mahkumiyet alsa da hem marazından ötürü hem af kapsamına girdiği için cezasının bir kısmını yattı.
İnceleme muharriri ve eleştirmen Asım Bezirci, “Papirüs” mecmuasının 19’uncu sayısında, bu periyot şiirlerinde Faruk Nafiz Çamlıbel, Ahmet Kutsi Tecer, Halit Fahri Ozansoy üzere hececi şairlerin tesirinde kalan Ilgaz için, “Rıfat Ilgaz’ı çoğumuz oldum bittim ‘toplumcu’ bir şair diye tanırız. Uzun bir mühlet ‘toplumcu olmayan’ şiirler de yazdığını bilmeyiz. Zira, bu cins şiirler eski mecmuaların sahifeleri arasında kalmıştır. Ilgaz onları hiçbir kitabına almamıştır. Bundan dolayı de oldum mümkün, toplumsal bahisleri işleyen bir şair sayılmıştır. Meğer, Ilgaz’ın toplulukçu bir şair olarak muvaffakiyet kazanmasında bu şiirlerin de bir hakkı vardır.” sözlerini kaleme aldı.
Rıfat Ilgaz, Aziz Nesin ve Esat Adil üzere isimlerle “Gerçek” gazetesini, sonrasında ise “Yığın” mecmuasını çıkarırken, “Markopaşa” isimli mizah mecmuasında de yazı işleri müdüriyeti yaptı. Necati Sözen’in sahibi olduğu “Adembaba” mecmuasında 1952’de yazmaya başlayan usta müellif, o periyotta tanınan olan “Dolmuş”, “Külah” ve “Taş” üzere mizah mecmualarında metinlerini yayımladı.
Hocalık yaparken talebeleriyle kendi çocukları üzere ilgilenen, daha sonra çocuk edebiyatında da eserler veren Ilgaz, mekteplerdeki gözlemlerini yapıtlarına de yansıttı.
OĞLUNUN MACERALARINDAN “HABABAM SINIFI”NA
Ilgaz, 1952-1960’ta “Tan” gazetesinde düzeltmen, dizgici ve röportaj muharriri olarak çalışırken “Dolmuş” mecmuasında “Stepne” takma ismiyle “Hababam Sınıfı”, “Bizim Koğuş” ve “Don Kişot” ürünlerini seri olarak okuyucuyla buluşturdu.
“Hababam Sınıfı”nı oğlu Aydın’ın mektep maceralarını anlatması ile yavaş yavaş oluşturan Ilgaz, bu hikayelere kendi hocalık yıllarının anı ve gözlemleri de ekledi.
Asıl ününü, 1959’da kaleme aldığı “Hababam Sınıfı” kitabıyla kazanan Rıfat Ilgaz’ın bu romanı 1966’da oyunlaştırılarak Ulvi Uraz Oyun Topluluğu tarafından sahnelendi. Birebir oyun 1969’da İstanbul Oyunu’nda da sahneye koyuldu ve Ertem Eğilmez’in direktörlüğünde 1975’te beyaz perdeye aktarıldı.
Mehmet Saydur, “Rıfat Ilgaz’lı Yıllar” isimli anı kitabında, yaşadığı devirde eğitim sisteminde gördüğü aksaklıkları ele alan Ilgaz’ın “Hababam Sınıfı”nı yazma hedefini şu laflarla açıkladığını anlattı:
“Hababam Sınıfı bir eğitim yergisidir. Mizah beyazdır, olumludur. Mizahta gülme ana öğe değildir. İsteyen ağlar, isteyen güler. Ben yergi yapıyorum, güldürü bile düşünmüyorum. Hababam Sınıfı’nda üç şeyin yergisi yapışmıştır, kopyanın, ezberin, uydurma hürmetin. Benim mizahım düşündürmeye dayanır. Hababam Sınıfı’nda bize yakışmayan eğitimsel şeylerin yergisini yapıyorum.”
Ilgaz, “Vatan”, “Demokrat İzmir”, “Yeni Gün”, “Yeni Ulus” gazeteleri ile “Akbaba” mecmuasında de metinler yazdı ve sonra Sınıf Yayınları’nı kurarak kendi kitaplarını buradan yayımladı.
Basın Gurur Kartı’nı 1970’te alan, 1974’te emekli olup doğum noktası olan Cide’ye yerleşen Ilgaz, 12 Eylül 1980 darbesinde de gözaltına alındı.
Ilgaz, “Yıldız Karayel” isimli ürünüyle 1982’de “Madaralı Roman Ödülü” ve “Orhan Kemal Roman Ödülünü”, “Ocak Katırı Alagöz” ile de 1987’de “Ömer Faruk Toprak Şiir Ödülü”nü aldı.
Yaptığı beş evliliğinden Gönül, Aydın, Defne ve Yıldız isminde dört çocuğu bulunan Rıfat Ilgaz, 7 Temmuz 1993’te İstanbul’da vefat etti ve Zincirlikuyu Mezarlığına defnedildi.
“İNSAN SONRADAN MİZAHÇI OLMAZ, MİZAHÇI DOĞAR”
Ilgaz, “İnsan sonradan mizahçı olmaz, mizahçı doğar” tasavvurunu savunurken, bir aktiflikte yaptığı konuşmada mizahı tarafını şöyle anlattı:
“Ben mizahçı olduğumu çok geç anladım. Neden? Hababam Sınıfı’ndan sonra. Baktım ki halk sevdi, gülmeye başlıyor. ‘Ben kendimi yalnız şair zannederdim, mizahçıymışım da…’ dedim kendi kendime. Sonradan düşündüm acep ben okuduğum edebiyat kolundaki öğretmenlerden mı öğrendim bu mizahı?’ Bir incelemeye başladım, şiirlerimi de aradım. Benim için yapılan bir içtimada Ahmet Gülhan ‘Mıstabey’ şiirimi okudu. Herkes önemli ciddi dinleyecek, tahminen de üzülecek… 2. Dünya Savaşı’ndan, Almanlardan bahsediyorum şiirde… Baktım millet gülüyor. Ben bunu, çok trajik bir hadisesi anlatayım diye yazmıştım…”
“Şair” tarafına toz konduramadığı için birinci başlarda şiir haricindeki metinlerini takma isim kullanarak yazan Rıfat Ilgaz, bir röportajında ise mizahla alakalı şu tabirleri kullandı:
“Mizah diye bir yazı tipi yoktur. Yazı çeşidi romandır, hikayedir, zaviye metinleridir, anılardır. Mektup bile bir yazı cinsidir de mizah bir yazı tipi değildir. Cins olsaydı tekniği olurdu. Mizah bir biçemdir. Topluluğa bakış açısıdır. Mizah şiir, hikaye, roman olabilir: tıp değil, biçimdir. Mizacımızdan gelen bir özelliktir, bir çeşnidir. Yazı tipleri beceri velev, teknik velev. Bunları sağladın mı muvaffakiyet tamdır. Mizah ne velev? Mizah insanın mizacından geldiği için haber değildir edinilemez. Teknik de değildir. İnsanın yaradılışında bu özellik varsa mizah başarılı olabilir.”
Ilgaz’ın kimi ürünleri ise şöyle:
Şiir: “Yaşadıkça”, “Devam”, “Üsküdar’da Sabah Oldu”, “Soluk Soluğa”, “Karakılçık”, “Uzak Değil”, “Güvercinim Uyur mu?”, “Kulağımız Kirişte”, “Çocuk Bahçesi (çocuk şiirleri)”
Hikaye: “Radarın Anahtarı”, “Don Kişot İstanbul’da”, “Kesmeli Bunları”, “Al Atını”, “Palavra”, “Bunadı Bu Adam”, “Tuh Sana”, “Çalış Osman Çiftlik Senin”, “Hababam Sınıfı Uyanıyor”, “Hababam Sınıfı Baskında”, “Hababam Sınıfı Sınıfta Kaldı”
Roman: “Hababam Sınıfı”, “Bizim Koğuş”, “Karadeniz’in Kıyıcığında”, “Karartma Geceleri”, “Meşrutiyet Kıraathanesi”, “Apartıman Çocukları”, “Hoca Nasrettin ve Çömezleri”
Gösterim: “Hababam Sınıfı”, “Hababam Sınıfı Baskında”, “Hababam Sınıfı Sınıfta Kaldı”, “Çatal Mata Kaç Çatal”, “Abbas Yola Giden”
Hatıra: “Kırk Yıl Evvel Kırk Yıl Sonra”, “Yokuş Yukarı”, “Biz de Yaşadık”
Çocuk Edebiyatı: “Bacaksız Kamyon Sürücüsü”, “Bacaksız Okulda”, “Bacaksız Paralı Atlet”, “Öksüz Civciv”, “Küçükçekmece Okyanusu”, “Cankurtaran Yılmaz”, “Kumdan Betona”
NTV
