Fransa-Türkiye münasebetleri, Sultan II. Beyazıt devrinde, Osmanlı’nın Fransa’ya birinci elçisini gönderdiği 1484 yılında başladı. Yasal Sultan Süleyman ile I. François ortasında imzalanan mutabakatla Osmanlı topraklarında yaşayan Hristiyan toplulukların “hamisi” oldu Fransa. O tarihlerden bu yana kendisini daima o denli gördü, çıkarları nedeniyle o denli görmeye de devam ediyor.
Fransa ve Türkiye bugün birçok evrakta anlaşamıyorlar. Bu pek doğal. Şaşırtan olan iki ülkenin uzlaşı kültürü yerine çatışma kültürüyle uyuşmazlıkların üzerine gidiyor olmaları. Türkiye’nin dış siyasette son yıllardaki atılımları Fransa’nın stratejik çıkarları yahut planlarıyla uyuşmuyor. Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron ve grubu bu ataklara Fransız diplomatik kültüründe nadiren rastlanan bir üslupla karşılık veriyor.
Aslında iki ülke 1990’ların sonlarından bu yana “Ermeni soykırımı” tezleriyle ilgili olarak Fransa’da neredeyse her seçim öncesi fırına verilen yasa tasarı yahut teklifleri nedeniyle daimi kriz halindeler. Bu kriz Fransız Anayasa Konseyi’nin 2012 yılında aldığı karar ve Doğu Perinçek’in AİHM’de İsviçre’ye karşı kazandığı söz özgürlüğü davası sonrası şimdilik frenlenmiş görünüyor. Lakin Paris-Ankara sınırında öteki sıkıntılar da var. Bunların başında Türkiye’nin AB üyelik perspektifi, Suriye belgesi, Fransa’nın PYD/YPG ile münasebetleri, Libya ve son olarak Doğu Akdeniz geliyor.
KENDİNE MAHSUS ”AKDENİZ AJANSI”
Fransa’nın kendisine has bir Akdeniz ajandası mevcut. Bu ajandaya hem iç ve dış güvenlik hem de AB içi istikrarlar nedeniyle muhtaçlığı var. Her şeyden evvel Afrika’daki eski sömürgelerinden yeni göç akınlarına maruz kalmaktan korkuyor. Topraklarında Cezayir, Fas, Tunus ve siyah Afrika kökenli milyonlarca kişi yaşıyor. Bunların birden fazla Müslüman ve Fransız vatandaşı. Ortalarında radikalleşmiş olanlar var. Paris bu radikal kümelerin örgütlenip iç siyasette kelam sahibi olmalarından çekiniyor. Gerek bu nedenler gerekse Afrika’daki stratejik çıkarları nedeniyle Akdeniz’i “kontrol etmesi gereken bir havza” olarak görüyor.
Doğu Akdeniz’i de varlık göstermesi gereken bir bölge olarak algılıyor Fransa. Osmanlı yıkıldıktan sonra kurduğu “Büyük Lübnan” ile Yakın Doğu’ya yerleşti. Lübnan için Fransa’nın bölgedeki üssü demek yanlış olmaz. Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron’un Beyrut limanındaki patlama sonrası derhal Lübnan’a gitmesi tesadüf değil. Fransa bu ülkeyi yok olmaktan kurtarmaya çalışıyor. Lübnan’ın yok olması Fransa’nın bölgedeki varlığının sona ermesi demek.
Fransa’nın Suriye krizinde ön saflarda olmak istemesini de bu açıdan okumakta yarar var. Paris ve Ankara Suriye krizinin başlarında Esad aksisi koalisyonda birleşti. Hatta bu evrak ikili bağlantılara olumlu da yansıdı. Macron öncesi Cumhurbaşkanı François Hollande Ocak 2014’te Türkiye’yi ziyaret etti. Her planda ilgilerin düzeltilmesi sinyali verdi. Fakat 2015’te Paris’te meydana gelen terör akınları Fransa’da idare ve toplumun yalnızca Suriye krizine değil, İslam ve Müslümanlara bakışını da kökünden değiştirdi.
O tarihten itibaren Fransa için Suriye’de öncelik artık Esad rejimini yıkmak değil, “cihatçılar” olarak isimlendirilen terör gruplarlarıyla çaba olmaya başladı. Toplumdan bu tarafta baskı gören Hollande Suriye denkleminden silinmemek ve alanda radikal kümelere karşı gayret edebilmek için sırtını PYD/YPG’nin başı çektiği örgütlere dayadı. Bu kümelerin temsilcilerini Elysée Sarayı’nda ağırladı. PYD’nin Paris’te resmi ofis açmasına müsaade verildi. Paris ve Ankara her ne kadar Irak ve Suriye’ye Türkiye üzerinden gitmiş radikal dinci Fransızların Türkiye tarafından Fransa’ya teslimi konusunda muahede yapmış olsalar da Fransa’nın PYD/YPG ile açık teması münasebetleri zehirlemeye başladı. Ankara’nın Suriye topraklarında gerçekleştirdiği askeri harekatlar ve bu harekatlara Washington ve Moskova’dan neredeyse onay gelmesi ise Paris’i sıkıntıdan çıkardı. Fransa Türkiye’nin ataklarıyla Suriye denklemindeki varlığını büyük ölçüde yitirmeye başladı.
PARİS’İN GÖBEĞİNDE BEDEVİ ÇADIRLARI
Suriye evrakı tazeliğini korurken Libya belgesi geldi. Libya Fransa’nın Akdeniz ajandasının bir kesimiydi. Kaddafi rejiminin devrilmesinde Fransa öncü rol oynamıştı. Meğer Nicolas Sarkozy cumhurbaşkanıyken Kaddafi’nin Paris’in göbeğine bedevi çadırları kurmasına göz yummuş, kendisini kırmızı halılarla ağırlamış, nükleer işbirliğine götüren muahedeler imzalamıştı. Birebir Sarkozy’nin seçim kampanyasının finansmanı için Kaddafi’den milyonlarca Euro aldığına dair önemli argümanlar gündeme gelecekti yıllar sonra. Fransa Kaddafi sonrası bu ülkenin yeraltı zenginliklerinin işletilmesinde ve tekrar inşasında aslan hissesine sahip olmak istiyordu. Kaddafi sonrası Libya’da varlığın resmi münasebeti ise terör örgütleriyle çabaydı. Ancak olmadı. Burada da hesaplar tutmadı. Suriye’de olduğu üzere Rusya ve Türkiye’nin devreye girmesi burada da denklemi altüst etti.
Fransa Türkiye’nin AB üyelik sürecine de hiçbir vakit olumlu yaklaşmadı. Türkiye’ye Aralık 1999’da adaylık statüsü verilmesine zar sıkıntı onay verdi. Sarkozy 2007’de iktidara gelir gelmez, “tam üyeliğe götürüyor” diyerek yoktan var ettiği bir kuralla Türkiye ile üyelik müzakerlerinde 5 başlığı askıya aldı. Asıl neden Türkiye üzere, çoğunluğu Müslüman kıymetli nüfusa sahip bir ülkenin AB üyesi olma olasılığıydı. Bu durum Fransa’nın AB içindeki çıkarlarıyla uyuşmuyordu. AB’nin atası olan AET 1957 yılında Fransa ile (Batı) Almanya ortasında mutlak istikrar üzerine oturtulmuştu. Bu istikrar 1989’da Berlin Duvarı yıkıldıktan ve Orta ve Doğu Avrupa’daki sovyetik rejimler çöktükten sonra yavaş yavaş, 2004’te bu ülkeler AB üyesi yapıldıktan sonra ise gözle görülür biçimde Almanya lehine değişmeye başladı. Yunanistan’ı iflasın eşiğinden döndüren Euro krizi Almanya’nın yalnızca ekonomik değil tıpkı vakitte siyasi planda da önder olmaya başladığını gösterdi.
Fransa’nın AB liderliğini bütünüyle Almanya’ya kaptırmamak için artık elinde iki kozu kaldı: silah gücü ve diplomasisi. Birleşik Krallığın AB’yi terk etmesiyle birlikte bugün AB içindeki tek gerçek muharip güç Fransa. Tıpkı vakitte nükleer bir güç ve denizaşırı askeri operasyon kabiliyetine sahip. Kıymetli bir diplomatik ağ dışında BM Güvenlik Konseyi’nde daimî koltuğu var. Bu kozlar Almanya ile istikrar açısından harikulâde kıymetli. Almanya ile istikrarın neredeyse kalmadığı bir ortamda pastaya bir de Türkiye’nin ortak olması Fransa’da kimi çevrelerin hayalini kurduğu, “Fransa’nın öncülüğünde global bir güç olarak AB” projesiyle bağdaşmıyor.
Doğu Akdeniz’de Ankara ile Atina ortasındaki kriz ise Fransa’da bir “uluslararası hukuk” sorunu olarak niteleniyor. Fransa’nın bölgeye savaş gemi ve uçaklarını göndermesi, “Yunanistan ve Kıbrıslı Rumların, münasebetiyle AB’nin egemenliğine hürmet duymayan Türkiye’nin oldubittiler yaratmasını engellemeyi amaçladığı” biçiminde pazarlanıyor.
FRANSA ”AĞABEYLİK” YAPIYOR
Fransa burada da kendi çıkarlarını kollayan çok boyutlu bir siyaset izliyor. Her şeyden evvel Yunanistan ve Kıbrıslı Rumlara “ağabeylik” yapıyor. Karşılığında Doğu Akdeniz’in yeraltı kaynaklarından hisse almak var elbette.
Lakin Fransa Doğu Akdeniz’de Atina yanında saf tutarak AB cephesinde planlar da yapmakta. Yunanistan ve Kıbrıslı Rumlar böylece hem ikili ilgilerde hem de AB karar sisteminde Fransa’ya bir bakıma borçlu hale geliyor. Emsal bir durum 2010’da Yunanistan iflasın eşiğindeyken yaşanmış, Fransa’da o devir iktidarda olan Sarkozy, Yunan Başbakan Yorgo Papandreou’ya “Kurtarma karşılığında bizden silah almaya devam edeceksin” şantajında bulunmuştu. O denli de oldu.
Fransa’da Mayıs 68 neslinin başkanı Daniel Cohn-Bendit anlatmıştı bizlere bunu Avrupa Parlamentosu’nda düzenlediği bir basın toplantısında. Yunanistan Fransız silah sanayisi için daimî ve iyi bir müşteri. Kıbrıslı Rumlar ise AB içinde Türkiye’ye karşı Rum/Yunan tezlerine dayanak karşılığında Fransa’ya askeri üs tedarik etti.
AB’NİN KOLLAYICI FRANSA
Fransa Doğu Akdeniz’de askeri gövde gösterisi yaparak AB içinde bu kapasiteye sahip yegane ülke olduğunu da sergilemiş oluyor. İster istemez belleklerde “AB’nin koruyucusu Fransa” imajı doğuyor. Silahlarının reklamını da yapıyor. Fransız silah sanayisi ve silahlı kuvvetlerinin COVID-19 global salgınının yarattığı ekonomik kriz nedeniyle silah alım yahut orduların bütçelerinde kısıtlamaya gidilebileceği dehşetiyle bu cins güç şovlarını desteklediklerini iddia etmek de sıkıntı değil elbette.
Son olarak sıkıntının bir de iç siyaset boyutu var. Emmanuel Macron 2022’de yine cumhurbaşkanı seçilmek istiyor. Seçilebilmek için merkez ve merkez sağ partilerin mutlak dayanağına muhtaçlığı var. Bu partilerin seçmenleri Türkiye’nin AB üyelik perspektifine büsbütün karşılar. Dahası; Fransa’da son yıllarda “Siyasal İslam” korkusu da siyasette bir parametre haline geldi. Siyasal İslam’ı savunmak “bölücülük” olarak tanımlanıyor. Fransız medyası son 2-3 yıldır bilhassa, Cumhurbaşkanı Erdoğan ve AK Parti’nin Fransa’daki Türk kökenlileri “Fransız siyasetinde nüfuz sahibi olmak emeliyle örgütlediği” tezini işliyor. Bu akılalmaz tez Fransa’da paranoya derecesinde yayılıyor. Türk kökenlilerin birden fazla üzerinde hiçbir tesiri olmayan sıradan birkaç isim dev bir komplonun maşasıymış üzere gösteriliyor Fransız basını tarafından.
Türkiye’deki aşikâr başlı siyasi partilerin (AK Parti, CHP, MHP, HDP…) Türkiye kökenlilerin ağır olduğu Batı Avrupa ülkelerinde yasal dernekler çatısı altında örgütlendiği hakikat. Ancak bu örgütlenme yaşanılan ülkelerdeki siyasete taraf verme tasasından çok, Avrupalı Türklerin Türkiye’deki seçimlerde oy kullanma hakkına sahip olmasından kaynaklanıyor. Fransa’da yaşayan öbür birçok yabancı kökenli topluluk da geldikleri ülkelerin seçimleri için Fransa’da oy kullanırken, Fransız medyasının inatla ve neredeyse yalnızca Türkiye kökenlilere yüklenmesi nasıl açıklanabilir?
Birçok alanda bugüne kıyasla daha ileri seviyede işbirliği yapabilecek olan Türkiye ve Fransa, nerede sonlanacağı öngörülemez bir çıkar çatışması sarmalına girmiş durumdalar. İki tarafın Dışişleri ortasındaki temas dahi asgariye indirgenmiş durumda. Türk ve Fransız toplumları medya aracılığıyla başka ülke hakkında yalnızca olumsuz haberler alıyor. Devletler ortasında gerginlikler yaşanabilir, fakat toplumların belleklerinde oluşan imajı değiştirmek ikili diplomatik ve siyasi alakaları düzeltmek kadar kolay olmayabilir.
NTV
