Teknolojinin gelişmesiyle birlikte, dizüstü bilgisayarların, telefonların ve tabletlerin her yıl yeni modelleri piyasaya çıkıyor. Pekala eskilerine ne olduğunu hiç düşündük mü? Yanıtı kolay: Çöp.
MİLYONLARCA TON ELEKTRONİK ATIK
Birleşmiş Milletler Üniversitesi’nin Global E-Atık İzleme araştırmasına nazaran 2019 yılında toplam 53,6 milyon metrik ton elektronik atık üretildi. Rekor sayıdaki bu ölçünün, 2020 sonu dataları hesaplandığında 74 milyon ton olarak karşımıza çıkması bekleniyor.
Lakin elektronik atıklar özelinde en kıymetli husus bu atıkların yeryüzünde kapladığı hacimler değil elbette. Elektronik atıklar sıhhat açısından da tehlike yaratabiliyor. Zira birçoklarında çoklukla civa ya da kloroflorokarbon üzere atmosfere sızabilen toksik kimyasallar var.
Elektronik atık sıkıntısının önlenmesi için bilinen en büyük tedbir geri dönüşüm. Bu bahiste farkındalık gün geçtikçe artsa da datalar atıkların çok azının geri dönüştüğünü gösteriyor.
Londra merkezli bağımsız bir araştırma kuruluşu olan Milletlerarası Etraf ve Kalkınma Enstitüsü’nde (IIED) çalışan Laura Kelly, “Tüketicilere sorulduğunda ‘Evet, geri dönüşümden yanayım ve geri dönüşüm yapıyorum’ diyorlar. Lakin gerçek davranışlara baktığınızda durum yüzdelerle uyuşmuyor” yorumunu yapıyor.
SORUMLULUĞU TÜKETİCİDEN ÜRETİCİYE KAYDIRMAK
Uzmanlar, tüketiciye bağlı bir geri dönüşümün kâfi olmadığı kanaatinde. Bu nedenle şirketlere, iş modelinde radikal revizyon yapma davetinde bulunuyorlar. UNU Sürdürülebilir Döngüler Programı Yöneticisi Ruediger Kuehr, “Geri dönüşüm için mümkün olduğunca inovasyona gereksinim var” diyor. Elektronik üreticisi firmaların mümkün epey geri dönüşüme teşvik edilmesi gerektiini düşünen Kuehr’e nazaran, son teknolojiyi satın almak ve ona sahip olmak yerine, beşerler aygıtları kiralama yoluna gitmeli; üreticilerse iş modellerini daha fazla hizmet sağlama üzerine yoğunlaştırmalı.
Resmi bilgiler de 2019’da elektronik atıkların sırf yüzde 17,4’ünün (9,3 milyon ton) dönüştürüldüğünü ortaya koyuyor.
CANON ÖRNEĞİ
Elektronik eserlerin üretiminde kullanılan teknoloji de atık sürdürülebilir geri dönüşümün önünde bir mani. Bu eserleri parçalamanın sıkıntı olduğunu belirten uzmanlara nazaran, kiralama bu noktada daha sürdürülebilir bir seçenek olabilir.
Örneğin, Japon elektronik şirketi Canon, Avrupa’da büyük ofis yazıcılarını kiralama planı oluşturdu. Yani şirketin Canon ile kira kontratı sona erdiğinde, Canon kullanılmış yazıcıyı geri alıyor; bir sonraki müşteri için yeniliyor yahut artık çalışır durumda değilse Almanya, Giessen’deki tesisine gönderiyor. Eser burada modüllere ayrılıyor ve kesimler daha sonra öteki makinelerin tamirinde tekrar kullanılıyor.
Canon sürdürülebilirlik yöneticisi Andy Tomkins’e nazaran bu, şirketin materyallerin ağırlıkça yüzde 80’ini geri kazanmasını sağlıyor.
Kuehr’e nazaran bu iyi bir geri dönüşüm örneği. Hewlett-Packard ve Xerox üzere firmalar da benzeri teşebbüslerde bulundu.
ÜRETMEK YA DA GERİ DÖNÜŞTÜRMEK
Tompkins’e nazaran Canon’un motivasyonunun kaynağı sadece çevresel tasalar değil. Tompkins, makinelerin boyutu ve ilgili materyallerin hacmi göz önüne alındığında, “bunu yapmak ekonomik açıdan da mantıklı” görüşünü lisana getiriyor.
Fakat Tompkins, ofis için geliştirilen tahlillerin genel tüketici için de yapılabileceğini düşünüyor. Fakat tüketiciler buna hazır olsa bile diğer faktörler de tesirli. Şu anda birçok özel müşteri “bir esere sahip olmak” istiyor. Dahası, “yeni” olana sahip olmak istiyor.
Uzmanların işaret ettiği bir öteki nokta da üretim çizgisinde yapılması gereken değişiklik. Lakin bu yapılsa bile geri dönüşüme girebilecek malzemelerin bir sonu var.
Ekonomik Büyüme Teorisini Biyofizik Perspektifinden Tekrar Düşünmek isimli kitabın müellifi Blair Fix’e nazaran her şey tabiatta çözülebilse de hiçbir şey büsbütün geri dönüşebilir değil. Fix “Her vakit materyale muhtaçlığımız olacak. Fakat şu anda petrolden plastik üretmek, geri dönüştürmeye göre çok daha ucuz” diyor.
NTV