İpek Yolu üzerinde bulunan, Aydınoğulları Beyliği’ne başşehirlik yapan ve Osmanlı devrinde de Aydın sancak merkezi olan Tire’de bu tarihi yansıtan çok sayıda yapıtın yanı sıra vakte direnemeyip yıkılan binalardan kalan birtakım kapı tokmakları bugüne ulaşmayı başardı.
Anadolu kültüründe özel bir yeri olan bu sanat yapıtları, Tire Kent Müzesi’nde ayrılan özel alanda eski vakit kıssalarına meraklı ziyaretçilerini ağırlıyor.
Çok kültürlü yaşama mesken sahipliği yapan kentte Müslüman, Rum ve Musevi meskenlerinden kalan 170 kapı tokmağı müze envanterinde korunurken farklı özellikleri barındıran 30’u sergileniyor.
Tire Kent Müzesi Müdürü Gülşen Özek Bilici, AA muhabirine, maden sanatının kıymetli ögelerinden tokmakların bir kültür mirası olarak korunmaya muhtaç olduğunu söz etti.
Tire konutlarındaki kapıların birçoklarında tokmakların yerinden söküldüğüne işaret eden Bilici, müzedeki sergilemeyle bu husustaki farkındalığı da artırmak istediklerini kaydetti.
TOKMAĞA ASILAN İPLERLE İLETİLEŞME
Tokmakların gerisindeki konutta kimin yaşadığına ait manalar üstlendiğini, statü göstergesi olduğunu, bir iletileşme fonksiyonu de bulunduğunu aktaran Bilici şöyle konuştu:
“Ev sahibi bir yere giderken tokmağa ip asar ve kendisi yokken ziyarete gelenlere ‘evde yokum’ bildirisi verirdi. Asılan ip kısa ise gidilen uzaklık yakın manasına gelir. Konutun sahibi uzun müddet dönmeyecekse ipin en ucuna düğüm atarak iletisini vermiş olurdu. Ziyarete gelenler ise şayet yakından geliyorlarsa üst kısmına, uzaktan geliyorlarsa alt kısmına düğüm atardı. Konuk kent dışında gelmişse de halkalı düğüm atardı.”
Bilici, Tire’de kapı tokmaklarının konutların yanı sıra camii, türbe, medrese, han, kütüphane üzere farklı yapılarda da kullanıldığını, halka biçimindekilerin konutlarda, yılan biçiminde olanların kale ve hanlarda, “Ya Fettah” ya da “Ya Hafız” yazılı tokmakların ise cami ve türbelerde kullanıldığını anlattı.
İslamiyet öncesi ve sonrası tokmak figürlerinin farklılık gösterdiğini vurgulayan Bilici, Müslüman konutlarında gelen konuğun erkek ya da bayan olduğunu göstermek üzere iki kapı tokmağı kullanıldığına dikkati çekti.
Bilici, “Kapı tokmakları Osmanlı periyodunda mahremiyeti koruyan en kıymetli araçlardan sayılırdı. Bilhassa yaygın formda kullanılan ‘kız eli kapı tokmağı’nın Osmanlı kültüründe çok farklı bir fonksiyonu daha vardı. Kız eli kapı tokmağı şayet o hanede gelinlik çağına gelmiş bir kız varsa kapıya montelenir bu da ‘görücü gelebilir’ manasına gelirdi.” dedi.
NTV
