Türk edebiyatının önde gelen isimlerinden Adalet Ağaoğlu, geçen yıl bugün 91 yaşında hayata veda etti. Türk edebiyatına tiyatro oyunu, roman, deneme ve çeviri üzere farklı çeşitlerde değerli eserler kazandıran müellif Ağaoğlu, vefatının birinci yılında anılıyor.
Kumaş tüccarı Hafız Mustafa Sümer ile İsmet Sümer’in kızı Adalet Ağaoğlu, 23 Ekim 1929’da Ankara’nın Nallıhan ilçesinde dünyaya geldi. Nüfus cüzdanında asıl ismi Fatma İnayet olan usta muharrir, üniversite yıllarında, mahkeme kararıyla ismini Adalet olarak değiştirdi.
Ağaoğlu, yazılarını evlenmeden evvel Adalet Sümer, evlendikten sonra da bir mühlet Adalet Sümer Ağaoğlu isimleriyle kaleme aldı, ayrıyeten Parker Quinck, Remüs Telada takma isimlerini da kullandı.
“SİGARAYI BIRAKTIM, YAZMAYI BIRAKAMADIM”
İlkokulu Nallıhan’da okuyan muharrir, Ankara Kız Lisesi’nde okurken birinci şiir ve yazılarını kaleme almaya başladı. Yazı ile alakasını “arkadaşlık” olarak tanımlayan usta edebiyatçı, verdiği bir röportajda, “Öyle bir arkadaşlık ki insan bir defa başladı mı duramıyor artık. Bir yandan da yazarak öğrendiğim kadar hiçbir yerden öğrenmedim. Artık o denli bir şey ki yazmak, sigara tiryakiliğinden daha büyük bir tiryakilik. Hakikaten. Ben elimden düşürmediğim sigarayı kolay kolay bıraktım, hiç de aramadım. Ama yazmayı bırakamadım. Tiryakilik o dereceydi. Artık yaklaşık 2 yıldır konuttan dışarı çıkamıyorum. Yeniden de yazmadan duramıyorum. Yazmak, su içer üzere içimden geliyor hep” sözlerini kullanmıştı.
Liseyi bitirdiği 1946 ile 1947 ortasında Ulus gazetesinde tiyatro tenkitleri kaleme alan Ağaoğlu, 1948’de birinci şiiri “Gölgeler”in yayınlandığı Kaynak mecmuasında 1950’ye kadar şiirlerini okuyucuyla buluşturdu.
1950’Lİ YILLARIN BAŞINDA TİYATRO OYUNLARI YAZMAYA BAŞLADI
Başarılı edebiyatçı, 1950’de Ankara Üniversitesi Lisan ve Tarih Coğrafya Fakültesi Fransız Lisanı ve Edebiyatı Kısmını bitirdi.
Şiirin yanı sıra tiyatro oyunlarına da yönelen Ağaoğlu, Ankara Radyosu’nda vazifeye başladığı 1951’de, birinci radyo oyunu “Aşk Şarkısı”nı yazdı. Radyoda bir müddet dramaturg olarak çalışan müellif, daha sonra Radyo Tiyatrosu Müdürü oldu. Başarılı muharrir, 1961’de tiyatro oyuncusu ve direktör arkadaşları Kartal Tibet, Üner İlsever, Çetin Köroğlu ve Parıltı Sabuncu ile Ankara’nın birinci özel tiyatrosu “Meydan Sahnesi”ni kurdu, ayrıyeten Meydan Sahne Mecmuası’nı çıkardı.
Sevim Uzungören ile kaleme aldığı Bir Piyes Yazalım yapıtının Ankara’da sahnelenmeye başladığı 1953’te, tiyatro konusundaki görgü ve bilgisini artırmak üzere Paris’e giden müellif, 1954’te mühendis Halim Ağaoğlu ile evlendi ve eşinin 2018’deki vefatına kadar evlilikleri devam etti.
Muharririn, yaşadığı etraftan edindiği müşahedeler üzerine kurduğu “Evcilik Oyunu” yapıtı 1963-1964 döneminde Ankara’da sahnelendi.
TRT’nin kurulmasının akabinde program uzmanı ve daire başkanlığı vazifelerinde bulunan Ağaoğlu, 1971’e kadar TRT’de çalıştı.
YAPITLARI PEK ÇOK LİSANA ÇEVRİLDİ
Yazdığı oyunlarla 1960 ve 1970’li yılların önde gelen oyun müelliflerinden biri olan Ağaoğlu’nun yapıtları, Almanca, Slovakça, İngilizce, Hollandaca ve Bulgarcaya çevrildi. Ağaoğlu, kaleme aldığı oyunlarda, toplumun meselelerine, aktüel gelişmelere hassas bir hal sergiledi.
Adalet Ağaoğlu, 1970’lerden itibaren roman ve kıssa yazarlığına yöneldi, “Ölmeye Yatmak” isimli birinci romanını 1973’te, Yüksek Tansiyon isimli birinci kıssa kitabını ise 1974’te okuyucunun beğenisine sundu.
Dar Vakitler alt başlığıyla yayımlanan Ölmeye Yatmak, “Bir Düğün Gecesi” ve “Hayır…” isimli üç romanında, vakti yazdığı romanların en değerli figürü haline getiren müellif, Çağdaş Türk romanında “zaman ustası” olarak kıymetlendirilir oldu.
Unutulmaz edebiyatçı, romanlarında çoklukla aydınların meselelerini ve alakalarını ele alırken, Ölmeye Yatmak’ta, cumhuriyet devrinin hükümran ideolojisinin, kentsoylu toplumsal kısımlar üzerindeki tesirlerini ve tutarsızlıklarını işledi.
Yaptığı bir açıklamada, yaşadığı periyotta uğradığı sansür nedeniyle tiyatro oyunu yazmayı bırakıp roman yazmaya yöneldiğini belirten usta kalem, şunları kaydetmişti:
“İlk romanım çıktığı vakit periyodun en ünlü eleştirmenleri çok makus şeyler yazdılar bu kitap için. Ancak ben sokakta yürürken okurun ‘İyi ki Ölmeye Yatmak’ı yazdınız. Ne kadar öbür bir roman.’ deyip beni yoldan çevirdiği oldu. Ben okura karşı sorumluluk duydum. İnan ki sizlerin bana ne diyeceğini, en çok bunu düşünürüm. O sorumluluğu daima duydum. 90 yaşında hala duyuyorum. Bu katlandı, hiç bitmedi. Ben okurum sayesinde var oldum. Eleştirmenler sayesinde var olmadım. Biz bu türlü buluştuk.”
FİKRİMİN İNCE GÜLÜ ROMANI SİNEMA OLDU
Yaklaşık 20 yıl roman, öykü ve denemeler yazan Ağaoğlu, 1991’de “Çok Uzak Fazla Yakın” isimli yapıtıyla oyun yazarlığına dönüş yaptı.
Muharririn, “Fikrimin İnce Gülü” romanı, “Sarı Mercedes” ismiyle 1993’te Tunç Okan tarafından sinemaya uyarlandı.
Ağaoğlu, 1996’da, parkta otururken bir otomobilin kendisine çarpması sonucu ağır yaralandı, Türkiye’de ve Türkiye dışında uzun bir tedavi devri geçirdikten sonra sıhhatine kavuştu.
New York’ta 1969’da yayımlanan The Reader’s Encyclopedia of World Drama isimli tiyatro ansiklopedisinde dünya tiyatro müellifleri ortasında anılan muharririn Yaşamak isimli oyunu, Fransız ve Alman radyolarında yayımlandı. Üç Oyun yapıtıyla 1974’te TDK Tiyatro Mükafatını alan Ağaoğlu, “Yüksek Gerilim” ile 1975’te Sait Faik Öykü Armağanını, Bir Düğün Gecesi ile 1979’da Sedat Simavi Vakfı Edebiyat Mükafatını, 1980’de Orhan Kemal Roman Armağanını ve Madaralı Roman Mükafatını kazandı.
Başarılı müellif ayrıyeten Çok Uzak Fazla Yakın ile 1992’de Türkiye İş Bankası Edebiyat Büyük Mükafatını, 1995’te Cumhurbaşkanlığı Kültür ve Sanat Büyük Mükafatını, Romantik Bir Viyana Yazı ile 1996’da Aydın Doğan Vakfı Edebiyat Mükafatını, 1997’de NTV Yılın Muharriri Mükafatını, 1999’da ise Aziz Nesin Mükafatını aldı.
HER VAKİT ÜRETKEN BİR MÜELLİF OLDU
Romanları: Ölmeye Yatmak (1973), Fikrimin İnce Gülü (1976), Bir Düğün Gecesi (1979), Yaz Sonu (1980), Üç Beş Kişi (1984), Göç Paklığı (1985), Hayır… (1987), Ruh Üşümesi (1991), Romantik Bir Viyana Yazı (1993), Keder Dinleme Uzmanı (2014).
Anı ve öyküleri: Damla Damla Günler (2004), Yüksek Tansiyon (1974), Sessizliğin Birinci Sesi (1978), Haydi Gidelim (1982), Hayatı Savunma Biçimleri (1997), Toplu Hikayeler I (2001), Toplu Hikayeler II (2001).
Deneme, tenkit ve söyleşileri: Geçerken (1986), Gece Hayatım (1992), Müsabakalar (1993), Öbür Müsabakalar (1996), O denli Karışıklıkta Bu türlü Müsabakalar (2002).
Derlemeleri: Güner Sümer / Toplu Yapıtları I-II (1983), Seçmeler (1993).
Çevirileri: “Mezarsız Ölüler (J. P. Sartre 1962), Kafkas Tebeşir Dairesi (B. Brecht,1963), Durand Bulvarı (Armand Salcrou, 1967), Amerikano Manyaklar (Razvani, 1973).
Oyunları: Bir Piyes Yazalım – 1953, Yaşamak 1955, Evcilik Oyunu 1964, Tombala 1967, Çatıdaki Çatlak 1969, Sonlarda 1969, Üç Oyun: Bir Kahramanın Mevti, Çıkış, Kozalar – 1973, Kendini Yazan Müzik 1976, Çok Uzak-Fazla Yakın 1991,Duvar Hikayesi 1992, Fikrimin İnce Gülü 1996, Çağımızın Tellalı 2011.
NTV
