Akın MURTEZA / ntv.com.tr
Dünya Sıhhat Örgütü (DSÖ) bir yıldan uzun müddet evvel pandemi olarak kabul ettiği Covid-19 ile ilgili raporunu geçtiğimiz gün yayınladı.
Covid-19’un kökenine ait bulguları ayrıntılandırarak 120 sayfalık bir rapor ile yayınlayan DSÖ, virüsün kökeni ile ilgili dört senaryo açıklarken kesin sonuçlara ulaşmak için daha fazla araştırma yapılması gerektiğini söyledi.
17 kişilik DSÖ grubunun 14 Ocak – 10 Şubat tarihleri ortasında Çin’de yaptığı araştırmanın sonucunda oluşturulan raporda bilim insanları virüsün kökenine ve ne vakit ortaya çıktığına dair sorulara yanıt verirken kökene ait delillerin kesin bir sonuç oluşturmayacağı belirtildi.
İşte Covid-19’un kökenini öğrenmemizi sağlayabilecek değerli sorular ve karşılıkları..
VİRÜS NEREDEN GELDİ?
Dünya Sıhhat Örgütü bilim insanları yayınlanan raporda virüsün kökeni ile ilgili dört farklı olasılığa işaret etti:
‘Virüsün hayvanlardan, muhtemelen yarasalardan insanlara direkt geçmesi’, ‘Virüsün yarasalarla beşerler ortasında bir orta hayvandan geçmesi’, ‘Çin’in Wuhan kentine besin zinciri yoluyla ulaşması’, ‘ilk salgının rapor edildiği Wuhan’daki araştırma laboratuarlarından birinin neden olduğu bir laboratuvar kazasının sonucu ortaya çıkması’
Dünya Sıhhat Örgütü grubu, virüsün insanlara geçmeden evvel birden fazla hayvan tarafından taşındığı ikinci olasılığın en fazla delil içeren mümkünlük olduğunu belirtti.
Örgüt, zika ve ebola virüsleri örneğini vererek hayvanlardan insanlara sıçradığı bilinen, zoonotik virüsler ismi verilen virüsler son derece yaygın olduğunu söyledi.
Örgüt raporunda, muhtemelen Çin’in diğer yerlerinden ithal edilen dondurulmuş yabani hayvan etine maruz kalma yoluyla, besin zincirinin virüsün kaynağı olmasını da “mümkün” olarak bildirdi.
DSÖ, Çin hükümetinin önerdiği üzere, virüsün Çin dışında ortaya çıkmış olabileceğine inanmadığını belirtirken grup, dördüncü senaryo olan Covid-19’un bir laboratuvar sızıntısından meydana gelmesinin, “son derece muhtemel olmayan bir yol” olduğuna karar verdiklerini belirtti.
Bununla birlikte Dünya Sıhhat Örgütü (DSÖ) Lideri Tedros Adhanom Ghebreyesus, bu olasılığın göz gerisi edilmeye hazır olmadığını belirterek, “Ekip, bir laboratuvar sızıntısının en düşük olasılıklı hipotez olduğu sonucuna varmış olsa da, bu ihtimal hala masada yer alıyor. Daha fazla araştırma yapılması gerekiyor” sözlerini kullandı.
SALGIN NE VAKİT BAŞLADI?
Salgını tam olarak neyin tetiklediğini bilmeden, tam olarak ne vakit başladığını bilmenin imkansız olduğu belirtiliyor. Covid-19 ile ilgili yaklaşık bir yıldır gerçekleştirilen araştırmalar, birçok kişinin semptom göstermeden virüs taşıdığını gösterirken Çin’de Aralık ayı sonlarında semptom göstererek hastaneye kaldırılan bireyler olması virüsün başlangıç tarihini Aralık ayı olarak nitelememizi engelliyor.
DSÖ araştırmacıları da 2019 Aralık’tan evvel hastaneye yatışlarda artış olmadığını, bununla birlikte eczanelerden ateş düşürücü, öksürük yahut soğuk algınlığı ilaçları satışında bir artış olmadığını tespit ettiklerini açıkladı.
Grup ayrıyeten genetik bilgilerin birinci Covid-19 hadiselerinin en erken Eylül ayı başlarında ortaya çıkmış olabileceğini, lakin en büyük olasılığın 2019 Kasım ortası ile Aralık başı olduğunu belirtti.
Çin hükümeti ise, virüsün 2019 yılının başlarında diğer bir ülkede ortaya çıktığını ve Aralık ayında Çin’e geldiğini gösteren kimi ispata işaret etmişti lakin DSÖ rapor bu fikre takviye vermediğini belirtti.
DSÖ raporu, “Virüsün birinci olarak Çin’in Wuhan kentinde insanlarda bildirildiği Covid-19 genetik dizilerinin birbirine benzediğini tespit ettik. Bu da salgının başlangıcının tek bir noktadan kaynaklandığı manasına geliyor” sözlerine yer verildi.
EN DÜŞÜK İHTİMAL NEDEN LABORATUVAR SIZINTISI?
Wuhan’daki araştırmayı yöneten DSÖ uzmanı Peter Ben Embarek, virüsün birinci defa Ocak 2020’de global olarak dikkat çekmesinin akabinde birçok kişi virüsün bir araştırma laboratuvarından kazara salındığını düşündüğünü belirtti.
DSÖ raporunda da kapsamlı araştırmalar sonucunda laboratuvarlardan sızıntı görülmediği belirtilirken Ben Embarek, “Laboratuvar kazaları ortada bir oluyor fakat hiç kimse kayıtlarında yahut örneklerinde bu virüse emsal bir şey bulamadı” tabirlerini kullandı.
DSÖ uzmanı Peter Ben Embarek, “Hiç kimse bu laboratuarlardan rastgele birinden sağlam bir argüman yahut delil ispatı alamadı. Bir laboratuvar sızıntısı yahut kaza olmuş olabilir” derken grup ek olarak, virüslerle çalışan laboratuvarlardaki işçiden rutin olarak alınan kan örneklerini incelediklerini ve bunların salgının erken devrinde açığa çıktığına dair hiçbir ispat bulamadıklarını bildirdi.
DSÖ grubu, sızıntıları denetim etmek için laboratuvarın “gerçek adli” incelemesini tamamlamadıklarını belirtirken araştırmaların süreceğinin altını çizdi.
EN YÜKSEK İHTİMAL NEDEN HAYVANLAR?
Dünya Sıhhat Örgütü grubu, Çin’deki yabanî hayat, çiftlik hayvanları ve kümes hayvanlarından alınan 80 bin numuneyi ve birinci salgının meydana geldiği bilinen deniz eserleri pazarından 900 swab örneğini incelerken bu örneklerde açıkça Covid-19’a rastlanmadığını bildirdi.
Grup üyesi, global sıhhati ve pandeminin önlenmesini destekleyen kar hedefi gütmeyen bir küme olan EcoHealth Alliance’ın lideri Peter Daszak, “Gördüğümüz şey, bu virüsün alabileceği birtakım açık kontaklar, birtakım açık yollar” dedi.
Daszak, “Wuhan’daki olaylarla ilgili anlayışımız moleküler bilgilere, epi bilgilerine ve hayvan datalarına baktığımızda birbirine uymaya başladı. Her şey, neler olabileceğine dair büyük bir fotoğraf ve öykü oluşturmaya uygun görünüyordu” dedi.
DSÖ araştırmasıyla birlikte öbür birçok bilim insanı, virüsün muhtemelen hayvanlarda ortaya çıktığını ve insanlara atladığını söyledi. Bunun nedeni ise bunun daha evvel birçok kere meydana gelmesi.
Kuduzun bir hayvan ısırığıyla meydana gelmesi ve simian immün yetmezlik virüsü (SIV), HIV’e dönüşmeden evvel maymunlarda ortaya çıktı. Ebola’nın yırtıcı hayvanlardan, tahminen de çalı eti yemekten geldiğine inananların sayısı bir oldukça fazla.
Covid-19’a benzeri virüslerin de (Şiddetli akut teneffüs sendromu ve Orta Doğu Teneffüs Sendromu) hayvanlardan insanlara geçtiği belirtilirken SARS virüsünün insanlara yarasalar, akabinde misk kedileri aracılığıyla ulaştığı sav ediliyordu.
NTV
