Global iktisat, ticaret savaşları ve yeni tip koronavirüs (Kovid-19) salgınının olumsuz tesiriyle kıymetli bir dönüm noktasında bulunuyor.
Bu türlü bir periyotta global ticareti düzenleyen tek memleketler arası organ pozisyonunda olan DTÖ’de ise aylardır idare boşluğu yaşanıyor.
GENEL KURUL 15 ŞUBAT’TA TOPLANACAK
Örgütün Eski Genel Yöneticisi Roberto Azevedo’nun 1 Eylül 2020’de misyonundan ayrılmasının akabinde, DTÖ’nün yeni genel yöneticisinin kim olacağı hala belirsizliğini koruyor.
DTÖ Genel Kurulu’nun yeni genel yöneticinin kim olacağını belirlemek gayesiyle 15 Şubat’ta özel bir toplantı gerçekleştirmesi bekleniyor.
ABD’nin DTÖ Genel Yönetici seçimlerinde üzerinde uzlaşı sağlanan Nijeryalı Ngozi Okonjo Iweala’yı destekleyeceğine ait açıklama yapması ve bu taraftaki konsensüse katılacağını ilan etmesinin akabinde son çeşide kalan öbür aday Kore Ticaret Bakanı Yoo Myung-hee’nin de geçen günlerde üyeler ortasında konsensüsün sağlanmasını hızlandırmak üzere, ABD ile yakın iş birliği içinde DTÖ Genel Yöneticiliği adaylığından çekildiğini açıklaması, yeni yöneticinin kimin olacağına ait soru işaretlerini gideriyor.
Aylardır boş olan DTÖ’nün genel yöneticilik koltuğuna Nijeryalı Ngozi Okonjo Iweala’nın oturması bekleniyor.
Iweala’nın seçilmesi halinde örgütün birinci bayan ve birinci Afrikalı lideri olarak tarihe geçeceğine dikkat çekilirken, global ticarete ait çok sayıda kriz masada yeni genel yöneticisi bekliyor.
ABD’DEN IWEALA’YA YEŞİL IŞIK
İki sefer Maliye Bakanlığı, kısa müddet Dışişleri Bakanlığı ve Dünya Bankası Operasyonlar İcra Yöneticiliği yapmış Dr. Ngozi Okonjo-Iweala, halihazırda Global Aşı İttifakı’nın (GAVI) başında bulunuyor.
Hem müzakere gündemindeki tıkanma hem de ABD’nin çok taraflı sisteme itirazları ve almış olduğu tek taraflı tedbirler nedeniyle uzun vakittir sıkıntılarla boğuşan DTÖ için Iweala’nın idareye gelmesi, örgütte yeni bir periyodun başlaması açısından değer taşıyor.
ABD’de Biden idaresinin de Iweala’ya yeşil ışık yakması bu periyotta ülkenin örgüt çalışmalarına katkı vereceğinin bir işareti olarak algılanıyor.
BİRÇOK TARTIŞMA VE SORUN MASADA BEKLİYOR
DTÖ’de birçok tartışma ve sorun yeni genel yöneticisi beklerken, birçok devletin, çok taraflı mutabakatlardan sonuç almak yerine ikili yahut bölgeler muahedeler yapmaya yönelmesi DTÖ’nün temel meselelerinden biri olarak gösteriliyor.
Son olarak Asya Pasifik’teki 15 ülkeyi kapsayan Bölgesel Kapsamlı Ekonomik İştirak (RCEP) muahedesi bunlara bir örnek olarak öne çıkıyor. Kimi çevreler bu mutabakatların ticaretin özgürleşmesine katkıda bulunabileceğini de tez ediyor.
DTÖ ve çok taraflı kurallar sisteminin uzun müddettir krizde olduğu belirtilirken, müzakerelerin yavaşladığı, tarım ve kalkınma alanındaki birçok kararın artan görüş ayrılıkları nedeniyle uygulanamadığı aktarılıyor.
Örgütte Bakanlar Konferansı 2017’den beri yapılamazken, Donald Trump liderliğindeki ABD idaresinin siyasetleri sonucu birçok alanda alınan tek taraflı tedbirler ile ticaret savaşları tahlil bekleyen mevzular ortasında yer alıyor.
DTÖ’nün temyiz organı da ABD’nin üye seçimini bloke etmesi nedeniyle bir müddettir fonksiyonsuz halde bulunuyor. Bu durum, örgütün kurallarının gözetilmesi ve uygulanmasına yönelik gücünü aşındırıyor.
Tarım mutabakatındaki dayanakların gelişmiş ülkeler lehine adaletsiz yapısının düzeltilmemesi de bir sorun olmayı sürdürüyor.
Iweala için tüm bu alanlarda yıllardır süren tıkanıkların en kıymetli sınamalar olacağı tabir edilirken, çeşitli kısımlarda DTÖ’nün fonksiyonları sorgulanıyor ve örgüte gereksinim olup olmadığına dair sesler de yükseliyor.
DTÖ’DE ISLAHAT YENİ PERİYODUN EN KIYMETLİ GÜNDEMİ OLACAK
Tüm bu tıkanıkları aşmak üzere DTÖ’nün ıslahata gidilmesine ait tartışmaların da üyeler ortasındaki görüş farklılıkları nedeniyle ilerleyemediği, fakat Iweala periyodunda sürat kazanabileceği belirtiliyor.
Bu kapsamda, birçok ülkenin çok taraflı düzlemde ilerleme sağlanamayan e-ticaret, yatırımlar, etraf üzere alanlarda kurallar oluşturulmasını öncelikli gördüğü tabir ediliyor.
Tüm bu gündem içerisinde sürdürülebilir kalkınma gayeleri doğrultusunda balıkçılık sübvansiyonlarının disiplin altına alınması müzakereleri de sürüyor.
DTÖ gündeminde, Kovid-19 salgını nedeniyle besin arz güvenliğinin sağlanması, ticaretin kolaylaştırılması, etrafın korunması ve medikal eserler, ilaç ve aşı bahislerinde işbirliğine gidilmesine ait teklifler de yer alıyor.
Örgüt bünyesinde salgından etkilenen global besin arzının güvenliğinin sağlanmasına yönelik kıymetli tartışmalar da sürüyor.
ÖRGÜTÜN TEKRAR GÜÇLENMESİNE KATKI SAĞLAMASI BEKLENİYOR
Iweala’nın yeni devirde bu tartışma ve sıkıntıların uzlaşı ile tahlilinde öncü bir rol üstlenmesi bekleniyor. Fakat, DTÖ’nün üye merkezli bir örgüt olması nedeniyle genel yöneticinin tek başına bir muvaffakiyete ulaşmasının mümkün olmayacağı ve tüm üyelerin bu süreçlerde yapan tavır içerisinde olması gerektiği belirtiliyor.
Milletlerarası deneyimi, gelişme yolundaki ülkelerin ve en az gelişmiş ülkelerin kapasite sıkıntıları ile kalkınma süreçlerindeki takviye gereksinimlerine ait bilgi sahibi olması, hem gelişmiş hem de gelişme yolundaki ülkelerle güçlü bağlantısı nedeniyle Iweala’nın bilhassa örgüt müzakerelerinde beliren inanç kaybını azaltabileceği ve çalışmalara ivme kazandırarak örgütün tekrar güçlenmesine katkı sağlayabileceği bedellendiriliyor.
Ayrıyeten, Iweala’nın global sıhhat idaresi ve bilhassa en az gelişmiş ülkelerde aşı başta olmak üzere tıbbi materyallere ulaşma konusundaki milletlerarası deneyiminin salgın periyodunda DTÖ’den sıhhat alanında da randıman sağlanmasına yardımcı olabileceği kaydediliyor.
TÜRKİYE’NİN FAAL TAVRINI SÜRDÜRMESİ BEKLENİYOR
DTÖ, global ticaretin hür, kurallara dayalı olarak yürütülmesi için büyük kıymet taşırken, örgütün değeri bilhassa geçen yıllarda ticaret savaşları olarak isimlendirilen karşılıklı tek taraflı tedbirlerin yol açtığı tahribatta ve Kovid-19 salgın sürecinde ticaretin akışının yavaşladığı anlarda daha da iyi anlaşılıyor.
Son devirde, çok taraflı müzakerelerdeki yavaşlama ülkeleri ikili, bölgesel ticaret mutabakatları yapmaya yöneltse de çok taraflı kurallarla desteklenmediği sürece bu mutabakatların getireceği pazara giriş imkanları sonlu kalıyor.
DTÖ’nün kurucu üyelerinden ve dünya ihracatında kıymetli oyunculardan biri olan Türkiye için de global ticaret pazarlarındaki öngörülebilirlik, pazara girişteki şeffaflık ve kural bazlı ticaretin sürdürülebilmesi büyük değer taşıyor.
Hem kalkınma yolunda olan hem de Gümrük Birliği ile G-20 içerisinde yer alan Türkiye’nin global ticaretin çok taraflı idaresinde öncü bir rolü bulunuyor.
Bu kapsamda DTÖ içerisinde faal bir oyuncu olan Türkiye, mutabakatların şekillenmesi, ticari menfaatlerinin olduğu alanlarda müzakerelerin ilerlemesi, pazar kaybından yahut iç pazarda yaşanan haksız uygulamalardan kaynaklı ziyanların bertaraf edilmesi için örgüt içerisinde çalışmalara istikamet veriyor.
Türkiye’nin Gümrük Birliği, Özgür Ticaret ve Tercihli Ticaret Muahedeleri ile çoklu müzakerelerle girdiği ve son devirde güçlendirdiği ticari bağlantılarını müdafaasının yanı sıra Iweala periyodunda de DTÖ’de çok taraflı müzakereleri yönlendirme konusundaki etkin tavrını sürdürmesi bekleniyor.
NTV