Hazırlayan: Ahmet Bal
[email protected]
Tarihler 7 Ocak 2020’yi gösterdiğinde Dünya Sıhhat Örgütü tüm dünyada hayatı kökten değiştirecek bir hastalığa dair bulgularını paylaştı. Aralık 2019’da Çin’de görülmeye başlanan gizemli hastalığın 2003 yılındaki SARS salgınıyla benzerlik taşıdığı lakin yeni bir çeşit olduğu duyuruldu.
Birinci olarak Çin’de ve çoğunlukla Hubei eyaletindeki 11 milyon nüfuslu Wuhan’la sonlu gözüken hastalığın yaratacağı tehdit gereğince bilinmiyordu. Salgının merkezi Çin’de bile hadise sayısı yüzleri geçmiyordu ve şimdi hastalık nedeniyle hiç kimse ölmemişti.
BİRİNCİ MEVT 4 GÜN SONRA
Hastalığa birinci olarak 2019-nCov ismi verildi. Tıpkı SARS üzere yeni tip corona virüs salgını da insanların teneffüs yollarını etkiliyordu. Daha sonra hastalığın ismi SARS-CoV-2 ya da COrona VIrüs Disease – 19 (COVID-19) olarak değiştirildi. DSÖ’nün 7 Ocak’taki yeni cins açıklamasınından dört gün sonra 11 Ocak’ta salgının merkezi Çin’de birinci mevt gerçekleşti.
Bugün itibariyle DSÖ’nün açıklamasının üzerinden tam bir yıl geçti. Worldometers tarafından derlenen datalara nazaran corona virüs salgınında hadise sayısı 87 milyonu geçerken can kaybı da 1 milyon 880 binin üzerine çıktı. Dünya genelinde 62 milyon hasta corona virüsü atlattı. Hala 26 milyondan fazla etkin corona virüs olayı bulunuyor.
ÖBÜR ÜLKELERE SIÇRADI
Karantina uygulaması birinci olarak Çin’in Wuhan kentinde başladı. Milyonlarca insanın yaşadığı Wuhan adeta hayalet kente dönüştü. Bu imgeler daha sonra neredeyse dünyanın bütün kentlerinde görüldü. Tarihler 13 Ocak’ı gösterdiğinde ise Covid-19 birinci kez Çin dışında tespit edildi. Tayland’da bir bayan hastada corona virüs teşhis edildiği bilgisi paylaşıldı. 21 Mart tarihinde ise salgının ABD’ye sıçradığı açıklandı.
Ocak sonuna hakikat Wuhan’da hastanelere akınlar başlamıştı. Kitlesel histerinin tesirinde kalan beşerler Wuhan sokaklarında ve hastanelerde yerlere yığılıyordu. Wuhan’da başlayan kitlesel dehşet kenti tesiri altına almıştı lakin Dünya hala Covid-19’un yarattığı tehlikenin farkında değildi. O denli ki ABD Lideri Donald Trump, 27 Ocak’ta yaptığı bir açıklamasında “Çin ile kelam konusu virüsle ilgili olarak çok yakın irtibat halindeyiz. Çin’e ve Devlet Lideri Şi’ye gerekli olabilecek her türlü yardımı önerdik. Bu bahisteki uzmanlarımız çok iyidir” sözlerini kullanmıştı.
Ortadan geçen bir yıllık müddette ABD 22 milyona yakın olay ve 365 binden fazla can kaybıyla pandemiden en çok etkilenen ülke pozisyonunda.
COVID-19 PANDEMİ OLDU
DSÖ 30 Ocak’ta salgın nedeniyle global acil durum ilan etti. Tıpkı periyotta Avrupa ülkeleri de sırayla yeni tip corona virüs olaylarının görüldüğüne dair açıklamalar yaptı. Dünya Sıhhat Örgütü 28 Şubat’ta ise global risk düzeyini “yüksekten” “çok yükseğe” çıkarttı.
Salgın, marketlere yönelmeyi de beraberinde getirdi. Dünyanın dört bir yanında beşerler marketlere akın etti ve temel besin gereçleriyle tuvalet kağıdı, dezenfektan üzere paklık eserlerini stokladı. Kimi marketler eser alımına kota getirdi. DSÖ, 11 Mart’ta ise yeni tip corona virüsü pandemi ilan etti. Böylelikle Çin’de başlayan Covid-19″ global salgın” statüsü kazandı.
TÜRKİYE’DE BİRİNCİ HADİSE
Türkiye Sıhhat Bakanlığı, 11 Mart tarihinde yeni tip corona virüs hadisesinin birinci defa tespit edildiğini açıkladı. Sıhhat Bakanı Fahrettin Koca, 18 Mart tarihinde “Corona virüsle uğraşımızda bugün birinci kere bir hastamı kaybettim” tabirleriyle Türkiye’de birinci can kaybının yaşandığı bilgisini paylaştı.
Lakin daha sonra 15 Mart tarihinde hayatını kaybeden Eski Kara Kuvvetleri Kumandanı Aytaç Yalman’ın mevt sebebinin de corona virüs olduğu açıklandı.
Salgınla birlikte 60 milyon insanın yaşadığı Hubei eyaletini kapatan Çin ise mart ortasında salgında hadise sayılarının sıfıra indiğini duyurdu. Pekin idaresi başta Wuhan olmak üzere bütün ülkeyi karantina altına aldı.
EVVEL AVRUPA SONRA ABD’DE SALGIN
Çin dışında corona virüsten birinci etkilenen ülke İran oldu. Ülkenin dini merkezi Kum’da ortaya çıkan corona virüs kümeleri kısa müddette başşehir Tahran dahil birçok yere yayıldı. İran’dan sonra dünya gündemine başta İtalya olmak üzere öbür Avrupa ülkeleri oturdu. Son datalara nazaran en çok can kaybının görüldüğü 10 ülkeden dördü Avrupa’da bulunuyor. Rusya da dahil edildiğinde kıta genelinde toplam can kaybı 570 bine yaklaştı.
Fakat dünya genelinde hiçbir ülke Amerika Birleşik Devletleri kadar Covid-19 salgınından etkilenmedi. ABD Lideri Donald Trump’ın da hastalığa yakalandığı ülkede 22 milyona yakın olay tespit edilirken 370 bine yakın insan öldü. ABD’de yaşayan her 1 milyon şahıstan 65 bini öteki bir sözle nüfusun yüzde 6.5’i corona virüse yakalandı. Tekrar her bir milyon bireyden 1100’ü Covid-19’dan öldü.
Dünyada en fazla can kaybının görüldüğü 10 ülke. Türkiye, 22 bin can kaybıyla 18. sırada bulunuyor. Sıhhat Bakanlığı datalarda olay / hasta ayrımına gittiği için Türkiye’deki corona virüs hadise sayısı tam olarak bilinmiyor lakin şimdiye kadar açıklanan hadise sayısı 2.3 milyona yaklaştı. Dünya genelinde Mart, Nisan ve Mayıs aylarında artan vefat oranları yaz aylarında yavaşladı lakin Ekim ayıyla bir arada hem hadise hem vefat sayıları artış gösterdi. Uzmanlar ikinci dalganın sonuna yaklaşıldığını söz etse de tehlikenin hala geçmediğini belirtiyor. Gerçekten hala Almanya ve İngiltere başta olmak üzere birçok ülkede tekrar başlatılan karantina uygulamaları en az Ocak sonuna kadar devam edecek.
AŞI BULUNDU LAKİN TEHLİKE GEÇMEDİ
Corona virüs salgınıyla bir arada dünyanın dört bir yanında binlerce bilim insanı Covid-19’a deva olacak aşıyı geliştirmek için çalışmalara başladı. Uzmanlara nazaran olağan aşı çalışmaları yıllarca sürerken Covid-19 aşısı bir yıldan kısa bir müddette geliştirildi. Aşıyı birinci olarak Türkiye asıllı iki bilim insanı Hasret Türeci ve Uğur Şahin’in Almanya merkezli şirketi BioNTech geliştirdi. ABD’li ilaç devinin ortak olduğu BioNTech aşısının yüzde 95 oranında tesirli olduğu 18 Kasım tarihinde duyuruldu.
Corona virüs aşısını geliştiren BioNTech şirketinin kurucu ortağı Profesör Uğur Şahin ve birebir şirkete yöneticilik yapan eşi Profesör Hasret Türeci. İki isim Financial Times tarafından “Yılın Kişisi” seçildi. Pfizer – BioNTech aşısı 2 Aralık’ta İngiltere İlaç ve Sıhhat Eserleri Düzenleme Kurumunu’ndan aldığı onayla tescillenen birinci Covid-19 aşısı oldu. Aşının birinci dozu ise 8 Aralık’ta 91 yaşındaki Margaret Keenan’a yapıldı. Böylelikle klinik denemelerin dışında birinci sefer bir bireye Covid-19 aşısı yapılmış oldu.
Daha sonra AstraZeneca ve Oxford Üniversitesi’nin geliştirdiği aşının da başarılı olduğu açıklandı. Moderna da aşı geliştiren şirketler ortasına katıldı.
RUSYA VE ÇİN AŞILARI
Rusya, Sputnik V ismini verdiği aşının tesirli olduğunu yaz aylarında duyurmuştu. Lakin Moskova hükümetinin muvaffakiyet oranını açıkladığı tarihlerde Sputnik V’nin üçüncü faz denemeleri tamamlanmamıştı. Rusya da 15 Aralık tarihinde ülke genelinde aşılama çalışmalarının başladığını açıklamıştı.
Covid-19’a karşı aşı geliştiren bir öbür ülke ise Çin. Türkiye de Çinli Sinovac şirketinin geliştirdiği CoronaVac aşısını kullanacağını duyurdu. Sıhhat Bakanlığı aşının Türkiye’ye geldiğini duyurdu fakat şimdi inceleme basamağı bitmediği için aşı uygulaması başlamadı.
Aşıların bulunmasıyla dünyanın sorunları de sonlanmadı. Dünya genelinde 7 milyardan fazla insan yaşıyor. Geliştirilen aşıların iki doz halinde uygulanması gerekiyor. Bu da en az 14 milyar dozluk bir talep manasına geliyor. Dünya genelindeki aşı şirketleri bu türlü bir talebi karşılayabilecek kapasiteye sahip değil. Bu nedenle Covid-19 aşıları için öncelik sırası belirlendi. Her ülke için öncelik sırası kriterleri değişse de yaşlılar ve kronik hastalığı bulunanların en büyük risk kümesi olduğuna dair bir konsensus oluşmuş durumda.
ZENGİNLER AŞILARI İSTİFLEDİ
Öte yandan gelişmiş varlıklı ülkeler geliştirilen aşılar için Mayıs 2020’den itibaren milyonlarca dozluk siparişler vermeye başlamıştı. Halkın Aşı Birliği (People’s Vaccine Alliance) tarafından yapılan açıklamaya nazaran aşıların yüzde 53’ü dünya nüfusunun yüzde 14’ünü oluşturan güçlü ülkeler tarafından alındı. Kanada kişi başına 5 doz aşıyla nüfusa oranla en fazla aşı alan ülke pozisyonunda.
Bu sayılar yoksul ülkelerin aşıya çok daha geç ulaşacağına işaret ediyor. British Medical Journal mecmuasında sonuçları yayımlanan bir araştırmaya nazaran dünya nüfusunun en az beşte birinin 2022 yılına kadar corona virüs aşısına erişimi olmayacak.
Af Örgütü, Oxfam, Frontline AIDS ve Global Adalet Artık tarafından oluşuturulan Halkın Aşı Birliği tıpkı vakitte madalyonun öteki yüzünü de açıkladı.
Birliğin duyurusuna nazaran düşük gelirli 70 ülkede nüfusun yalnızca yüzde 10’u aşı yaptırabilecek.
NTV
