Avrupa’da 2. Dünya Savaşı’nın akabinde yaşanmış en büyük insanlık trajedisi olarak nitelendirilen Srebrenitsa Soykırımı, üzerinden çeyrek asır geçse de Boşnak milletinin kapanmayan yarası olmaya devam ediyor.
Bosna Hersek’in doğusundaki Srebrenitsa’nın 11 Temmuz 1995’te Ratko Mladic komutasındaki Sırp birliklerce ele geçirilmesinin akabinde başlayan, kısa devir içinde en az 8 bin 372 Boşnak sivilin hunharca öldürüldüğü soykırım, yalnızca kurban ailelerinin değil tüm Boşnak ulusunun da en derin yarası olarak kabul ediliyor.
Srebrenitsa Soykırımı’nın 25. yıl dönümü kapsamında anma programı ve cenaze merasiminin düzenleneceği 11 Temmuz Cumartesi günü, kimlik tespiti yapılan ve ailesinin onay verdiği 9 soykırım kurbanı daha Potoçari Anıt Mezarlığı’na defnedilecek.
Yeni tip corona virüs (covid-19) önlemleri nedeniyle sonlu bir iştirakle yapılması planlanan anma programına, Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan da görüntü iletiyle katılacak.
Aradan 25 yıl üzere uzun bir vakit geçmesine karşın hala 1000’den fazla soykırım kurbanının cenazesinin bulunamamış olması ise Srebrenitsa yarasının hala kapanmamasının esas sebebi olarak dikkati çekiyor.
Öldürüldükten sonra farklı toplu mezarlara gömülen ve akabinde diğer farklı mekanlara nakledilen cenazelerin birçoğu, bulunduğunda da tam olmuyor. Birçok aile yakının yalnızca az sayıda kemiğini, “en azından bir mezar taşı olsun” diyerek toprağa veriyor.
HOLLANDALI ASKERLET, KENDİLERİNE SIĞINAN BOŞNAKLARI SIRPLARA TESLİM ETTİ
Lahey’deki milletlerarası duruşma tarafından aralarından Srebrenitsa Soykırımı’nın da bulunduğu birçok savaş kabahatinden müebbet mahpusa mahkum edilen Ratko Mladic, 11 Temmuz 1995 günü buyruğundaki Sırp erlerle Srebrenitsa’yı ele geçirdi.
Mladic’in o gün söyledikleri, adeta olacakların da habercisiydi. Sırp bayramı arifesinde Srebrenitsa’yı Sırp milletine armağan ettiklerini söyleyen Mladic, “Nihayet bu topraklarda Türklerden (bölgede Müslümanlar için kullanılan ifade) intikam alma vakti gelmiştir” tabirlerini kullandı.
Kentte yaşayan siviller, Birleşmiş Milletler (BM) bünyesinde nahiyede vazife yapan Hollandalı erlere sığınarak hayatta kalmayı umsa da Hollandalılar istisnasız herkesi Sırp birliklerine teslim etti.
Nihayetinde sırf birkaç gün içinde Srebrenitsa ve civarındaki yerleşimlerden en az 8 bin 372 kişi acımasızca katledildi, çok sayıda aile meskenlerinden sürgün edildi.
ORMAN YOLU VEFAT YOLUNA DÖNÜŞTÜ
Srebrenitsa’nın Sırp erlerin eline geçmesinin akabinde Hollandalılara sığınmak istemeyen Boşnakların bir kısmı de orman yolundan Boşnak ordusunun denetimindeki yere ulaşmak istedi.
Orman yolunu seçenlerin büyük çoğunluğunun kaderi de BM üssüne sığınanların kaderiyle birebir oldu. Halk arasında “ölüm yolu” olarak da anılan orman yolundan giden binlerce Boşnak sivil, Sırpların kurduğu pusularda hayatını kaybetti.
Öte yandan, Hollandalılara sığınanlar siviller de üsteki birinci gecenin akabinde başlarına gelecekleri anladı. Daha birinci gece üsse gelen Sırplar, kimlik denetimi yapıp keyiflerine nazaran kimi erkekleri götürdü.
Sonraki gün ise Hollandalı erlerin sırf birkaç metre ilerisinde, üssün derhal dışında bekleyen Sırp erleri, bayan ve çocukları otobüslere bindirdi, erkekleri ise acilen orada ailelerinden ayırdı.
Ailelerinden ayrılan erkekler, daha sonra katledilip farklı toplu mezarlara gömüldü. Bayan ve çocuklar ise yıllardır yaşadıkları meskenlerinden sürgün edildi.
HOLLANDA DA HATALI BULUNDU
Srebrenitsalı Boşnak sivillerin sığındığı Hollandalı BM erlerinin soykırımdaki rolü, aradan geçen yıllara karşın tartışılmaya devam ediyor.
Kentin işgal edilmesinin akabinde çekilen ve kamuoyunun da aşina olduğu manzaralarda, Hollandalı kumandan Thom Karremans’ın 11 Temmuz 1995’te bir araya geldiği Mladic önünde el pençe durması gözden kaçmıyor.
Kente giren Sırplara ateş açıldığı için Karremans’ın tabirini alan Mladic’in, imajların ahir ise Karremans’a içki ısmarlaması ve ikilinin birlikte kadeh kaldırması görülüyor.
Hollandalı erlerin Srebrenitsa’dan uğurlanması öncesinde ise Mladic’in, Karremans ve ailesine çeşitli armağanlar vermesi de bir sair ilgi cazibeli detay olarak göze çarpıyor.
Karremans hiçbir devir yaşananlar yüzünden yargılanmazken, Hollanda devleti ise Srebrenitsa’daki soykırımdan “kısmen” hatalı bulundu.
Kurban yakınlarınca 2007’de açılan davada, Lahey Kesim Duruşması, Srebrenitsa’nın işgali sırasında BM bünyesinde hizmetli Hollandalı erlere sığınan 300 Boşnak sivilin Sırplara teslim edilmesinden Hollanda’yı hatalı buldu.
“SOYKIRIM” KARARI VE HATALILAR
Lahey’deki Memleketler arası Adalet Divanı, 2007 yılında aldığı kararda, Eski Yugoslavya Memleketler arası Ceza Duruşmasından (ICTY) gelen kanıtlar doğrultusunda Srebrenitsa ve civarında yaşananları “soykırım” olarak nitelendirdi.
Sırp kumandan Mladic, ICTY’de görülen davada, aralarında soykırımın da bulunduğu birçok cürümden müebbet mahpusa mahkum edildi.
Savaş periyodunda Bosnalı Sırpların başkanı olan Radovan Karadzic de Sebrenitsa Soykırımı dahil birçok cürümden evvel 40 yıl, akabinde temyiz davasında müebbet mahpusa mahkum oldu.
ICTY’da görülen Srebrenitsa davalarında başkaca Radislav Krstic 35 yıl, Vidoje Blagojevic 15 yıl, Vujadin Popovic ve Ljubisa Beara müebbet, Drago Nikolic 35 yıl, Ljubomir Borovcanin 17 yıl, Vinko Pandurevic 13 yıl, Radivoje Miletic 19 yıl ve Milan Gvero 5 yıl mahpus cezası aldı.
Bosna Hersek Duruşmasında görülen sair bir davada ise 13 Temmuz 1995’te 1000’e yakın Boşnak sivilin katledilmesi kabahatinden Milorad Trbic 30 yıl mahpusla cezalandırıldı.
Farklı duruşmalarda görülen “Srebrenitsa” davalarında bugüne kadar 45 Sırp’a, yekun 699 yıl mahpus cezası verildi.
Öte yandan, eski Sırbistan Cumhurbaşkanı Slobodan Milosevic de Srebrenitsa’daki soykırımla suçlanmış lakin yargılanması sürerken cezaevinde ölmüştü.
NTV