Oluşturduğu özgün usulüyle memleketler arası sanat camiasının dikkatini çeken ressam Fikret Mualla, vefatının 53’üncü yılında anılıyor.
İstanbul’da 1903’te Düyun-u Umumiye 2. yöneticisi Mehmet Ekrem Beyefendi ile Emine Nevber Hanımın oğlu olarak dünyaya gelen Fikret Mualla’nın çocukluk yılları Kadıköy ve Bahariye etrafında geçti.
Tam ismi Fikret Mualla Hürmet olan ressam, Saint Joseph ve yatılı olarak Galatasaray lisesinde eğitim gördü.
Futbolcu dayısı Hikmet Topuzer’in tesiriyle futbola düşkün olan Mualla, 12 yaşında Galatasaray Lisesi’nde futbol oynarken ayağını kırdı ve topal kaldı.
İspanyol gribine yakalanan anasını genç yaşında kaybeden Fikret Mualla’nın babası, daha sonra akrabalarından Behice Hanım ile evlendi.
Şimdi 17 yaşında iken Galatasaray Lisesi’ndeki tahsilini yarıda bırakıp İsviçre’ye mühendislik okumaya giden Fikret Mualla, fotoğrafın mühendislikten daha çok ilgisini çektiğini fark etti.
İsviçre’deki öğrencilik periyodunda parasız kalan Mualla, devrin konsolosu Istek Dimağ desteğiyle Almanya’ya giderek Münih Şık Sanatlar Akademisi’nde afiş ve desinatörlük, Berlin Hoş Sanatlar Akademisi’nde de fotoğraf eğitimi aldı.
Akademide Hale Asaf ve Arthur Kampf’tan da ders alan Mualla, Abbas Halim Paşa’dan maddi destek gördü ve sonraki yıllarda İtalya ile Fransa’daki sanat merkezlerini gezdi.
Babasının para gönderememesi nedeniyle 1937’de Türkiye’ye dönen Fikret Mualla, Galatasaray Lisesi ve Ayvalık Ortaokulu’nda fotoğraf dersleri verdi.
İstanbul sanat etraflarında de umduğu ilgiyi bulamayan ressam, edebiyata da bir müddet ilgi gösterdi ve Schiller hakkında bir kitap yazdı.
“Friedrich Schiller 1759-1805 Hayatı ve Eserleri” isimli kitabı 1932’de yayımlanan Mualla’nın “Usera Karargahı” ve “Masal” isimli hikayelerine 1938’de Ses mecmuasında taraf verildi.
AYASOFYA CAMİSİNİN FOTOĞRAFLARINI ÇİZDİ
Bir devir geçimini sahne kostümleri tasarlayıp, kitap resimleyerek sağlayan sanatçı, Beyzade semtine yerleşti.
Usta ressam, İstanbul yıllarında yakın dostları Abidin Dino ve Arif Dino ile birlikte sık sık Ayasofya camisini ziyaret ederek avlusunda desen çalıştı.
İstanbul Kent Oyunu’nda sahnelenen “Lüküs Hayat”, “Deli Dolu” ve “Saz Caz” operetlerinin kostümlerini çizen, İsmail Hakkı Baltacıoğlu’nun Yeni Adam Mecmuası’nın metinlerini resimleyen Fikret Mualla, tıpkı mecmuada periyodun sanatkarlarının portre desenleri ve karikatürlerini de çizdi.
Nazım Hikmet’in “Varan 3” isimli şiir kitabını ve “Benerci Kendini Niye Öldürdü?” isimli oyununu resimleyen Mualla, İstanbul’un çeşitli semtlerinden manzara fotoğrafları yaptı.
Fikret Mualla, suluboya ve desenlerini sergilediği birinci standını 1934’te açtı lakin stant ilgi görmedi. Salah Cimcoz’un Moda’daki konağında çalışması için bir mahal tahsis ettiği sanatçı, daha sonra Fahri Korutürk’le evlenecek olan Emel Hanımın da aralarında bulunduğu, Cimcoz’un üç çocuğuna fotoğraf dersi verdi.
Atatürk’e hakaret etmekle suçlandığı bir tahkikat sonrasında Mazhar Osman’ın başhekimi olduğu Bakırköy Ruh ve Hudut Illetleri Hastanesi’nde tedavi gören Fikret Mualla, burada Neyzen Tevfik ile tıpkı odayı paylaştı.
Fikret Mualla hastane yıllarını şöyle anlatır:
“Mazhar Osman, kişileri saadete ulaştıran büyük bir Türk’tür. Biraz edebiyat haberim ve zevkim varsa onu, Neyzen Tevfik’e borçluyum.”
Fikret Mualla, 1938’de babasını kaybedip kendisine yüklü bir miras kalınca her şeyini satarak Paris’e yerleşmeye karar verdi.
Abidin Dino’nun ricasıyla Türkiye’den ayrılmadan evvel 1939 Memleketler arası New York Fuarı Türk Pavyonu için İstanbul bahisli 30 kadar tablo yapan ressam, Fransa’da yaşadığı yıllarda Edvard Munch ve Wassily Kandinsky üzere ressamların temsilcisi olduğu dışavurumculuk akımından etkilendi.
İSTANBUL VE PARİS SOKAKLARINI FOTOĞRAFLARINA TAŞIDI
Fikret Mualla, bir müddet lüks bir ömür sürdü ama 2. Dünya Savaşı’nın başlamasıyla günlük gereksinimlerini karşılamak için tablolarını yok pahasına sattı.
Alkol sorunu, polis fobisi ve yurt hasreti nedeniyle yaşadığı dertler nedeniyle tedavi gören ressam, sonraki ömrünü sanatseverlerin müdafaası altında sürdürdü.
Hastanede kendisine fotoğraf yaptıran Dina Vierny’nin muhafazası altına giren Mualla, yaptığı fotoğraflarla 1954’te Paris Dina Vierny Gallery’de stant açtı.
Tabloları ilgi gören ve hepsi satılan ünlü ressam, vadedilen parayı alamamasına karşın bu stant sayesinde Paris’teki sanat çevrelerince tanınmış oldu.
Yeni ve özgün olan fotoğraf yaklaşımıyla milletlerarası seviyede dikkat çekmeyi başaran Fikret Mualla, renkli fon kağıtları üzerine guaj boya ile yaptığı fotoğraflarında Henri Matisse’in renk tasarrufundan etkilendi.
İstanbul ve Paris sokaklarını fotoğraflarına taşıyan, oluşturduğu özgün usulüyle dikkati çeken ve fotoğraflarında figürlere kişilik yüklemeden yalnızca durumu resmeden ressam, Picasso dahil bir çok ünlü sanatkarla tanıştı.
Yaklaşık iki yıl sonra 2. standını açan ve akabinde tekrar akıl hastanesine yatırılan Mualla, endüstrici Lhermin ve fotoğraflarının daima alıcısı olan Madam Angles ile de bu yıllarda tanıştı.
Madam Fernande Agnes’in Reillanne’daki çiftliğine götürülen Fikret Mualla, 1967’de hudut bunalımları nedeniyle bir dinlenme konutuna yatırıldıktan sonra 20 Temmuz’da burada meyyit bulundu ve Reillane’daki Mane Mezarlığı’na gömüldü.
“Paris’te Bir Türk Ressam”ın muharriri Hıfzı Topuz, Fikret Mualla ile başlayan dostluğunu şöyle anlatmıştı:
“1952’de Paris’e birinci gittiğim vakit ressamlar serisi yapmak niyetindeydim, gazeteci olarak. Avni Arbaş benim yakın arkadaşımdı. Ona söyledim, adresini verdi. ‘Ama gazetecilerden hoşlanmaz, seni kovabilir, yadırgama.’ dedi. Gittim ‘Ben Hıfzı’ dedim. Beni kabul etti. ‘Niye içeri girmiyorsunuz?’ dedi, içeri girdim. İçeride bir oda, odanın içinde bir masa, masanın üzerine bir iki elma koymuş, onun fotoğraflarını yapıyor. Çalışıyor, boyaları falan duruyor. Sonra ahbap olduk. ‘Benden bir fotoğraf al.’ dedi. ‘Buraya bursla geldim, param yok.’ dedim. ‘Kaç paran var?’ dedi. ’10 Frankım var.’ dedim. Aldı bir fotoğraf seçti ve onu bana verdi. ‘Olmaz, bu fotoğraf çok kıymetli bir fotoğraf.’ dedim. ‘Hayır, bunu ben size veriyorum.’ dedi. O fotoğraf hala bende duruyor. Çok sevdiğim bir fotoğraf. Bu türlü başladı ahbaplığımız.
Ben ayrıldıktan sonra mektuplaştık. Bana her gittiğim mekandan mektuplar yazardı, onları sakladım. Çok hoş bir koleksiyonum oldu. O vakit da bir iki fotoğrafını almış oldum. Vefatına kadar devam etti.
‘Ben hastaneye girersem çıkamam orada ölürüm. Bırak ben burada öleyim.’ dedi. Hastaneye gitmeyi reddetti. Ahir hastanelik oldu ancak oradan da ölüsü çıktı. O vakit bilen yoktu Fikret’in kim olduğunu. Vietnamlı bir bayan mezarını buluyor. ‘Fikret Mualla’ diye yazıyor kalp halindeki bir taşa. Götürüp mezarına koyuyor. Ondan sonra mezar buraya nakledildi, taşı orada bırakmışlar. O bayan tekrar o taşı almış, Abidin’e vermiş. Abidin de bana verdi o mezar taşını. Benim konutumda durdu uzun yıllar. Sonra ben onu Gazeteciler Cemiyetine ikram ettim. O taş orada duruyor artık. Bu türlü uzun bir dostluğumuz oldu Fikret’le.”Resim dersi verdiği Cumhurbaşkanı Fahri Korutürk’ün eşi Emel Hanım sayesinde Fikret Mualla’nın kemikleri 1974’te İstanbul’a getirilerek Karacaahmet Mezarlığı’na defnedildi.
“Oturan Adamlar”, “Kafe”, “Marsilya’da Fransız Çalışanları Bir Kahvede”, “Haliç ve Süleymaniye”, “Ayasofya”, “Cannes”, “Paris’te Bir Sokak”, “Baloncu” ve “Balıkçı”nın da arasında bulunduğu pek çok eser resmeden sanatkarın vefatından sonra Paris’te açık artırmaya çıkarılan fotoğrafları Türkiye tarafından satın alındı.
Ankara’da 1976’da 118 fotoğrafının mahal aldığı bir stant oluşturulan ressamın ürünlerinden bir birden fazla hala çeşitli hususî koleksiyonlarda bulunuyor.
NTV