Marmara Üniversitesi Etraf Mühendisliği Kısmı Öğretim Üyesi Doç. Dr. Bilge Alpaslan Kocamemi, “Mayıs ayında Türkiye genelinde virüsü görememeye başladık. 81 vilayetteki numunelerde, bıçakla kesilir üzere bütün tahliller negatif sonuç vermeye başladı. Biz bunu çok önemli araştırdık. Haziran, Temmuz, Ağustos aylarımız bununla geçti ve primeri değiştirdik. N1N2 bölgesine hitap eden primere geçtik. Tıpkı tarihlerde, dünyada da çıkmış olan yayınlar. O tarihlerde virüste bir mutasyon olduğunu çok net gösteriyor. Biz de numunelerimizi sekans tahliline gönderdik, sonuçları bekliyoruz. O mutasyonu herhalde biz de bu sonuçlarda göreceğiz. Yani biz de atık sularda bu mutasyonu çok net olarak görebildik” dedi.
ÇALIŞMALAR NİSAN AYINDA BAŞLADI
Tarım ve Orman Bakanı Bekir Pakdemirli, Türkiye’de corona virüsün dağılımına ait ayrıntılı bilgi edinmek ve erken ihtar sistemini geliştirmek hedefiyle, Türkiye Su Enstitüsü Başkanlığı koordinatörlüğünde çalışma yapılacağını duyurmuştu. Nisan ayından bu yana devam eden çalışmalarda, Türkiye genelindeki atık sularda virüs taraması yapılmaya devam ediliyor. Virüsün yayılımının daha sağlıklı bir formda gözlemlenmesini sağlayan bu kapsamlı çalışmalarda Türkiye, Avrupa ve Afrika’da öncü ülke olarak anılıyor. En büyük emellerinden birinin yaptıkları ölçümleri olay sayıları ile ilintilemek ve ortalarında bir korelasyon kurabilmek olduğunu söyleyen Marmara Üniversitesi Etraf Mühendisliği Kısmı Öğretim Üyesi Doç. Dr. Bilge Alpaslan Kocamemi, bunun erken ihtar sistemi için değerli olduğunu vurguladı. Asemptomatik hadiselerin fazla olması nedeniyle, toplumdaki corona virüs yayılımını çok daha sağlıklı bir formda gösterilmesini sağlayan çalışmalarının aktüel datalarını Doç. Dr. Kocamemi, anlattı.
ATIK SULARDAKİ VİRÜS BÖLGE BÖLGE RENK SKALASI İLE GÖSTERİLİYOR
Nisan ayından bu yana devam eden çalışmaların sonucunda, Türkiye’deki corona virüs yayılımını gösteren haritalar oluşturduklarını anlatan Kocamemi, şunları söyledi:
“Nisan ayında Tarım ve Orman Bakanlığı’nın başlattığı bir proje bu. Türkiye Su Enstitüsü koordinatörlüğünde. Nisan ayında biz Türkiye’nin 81 vilayetinden numuneleri toplamaya başladık, Haziran ayına kadar bu toplama süreçleri devam etti ve bunlarda SARS-CoV-2 qPCR tahlilleri gerçekleştirdik. Bunun sonucunda, Nisan ayında en önemli 7 kentimizde Covid-19 hadiselerinin yaygın olduğunu gözlemledik. O tarihlerde, haritadan da görüleceği üzere Güneydoğu ve Doğu Anadolu bölgelerinde, Karadeniz bölgesinde, Akdeniz’in bilhassa doğu bölümünde çok fazla hadise yoktu. Yüklü olarak İstanbul, Bursa, İzmit, İzmir, Konya vilayetlerinde Covid-19 olayı daha fazla görmüştük. O tarihlerdeki demeçlerimde de belirttiğim üzere, bizim bir sonraki maksadımız rutin tahliller yaparak bir erken ihtar sistemi oluşturmaktı. Bu emelle da biz 22 tane pilot kent belirledik. Bu kentleri belirlerken, haritada da gördüğünüz üzere, Sıhhat Bakanlığı’nın belirlediği 12 tane bölgeyi baz aldık. Her bölgede en az bir kent olacak halde, hadiselerin fazla olması beklenen bölgelerde ise birden fazla kent belirledik. Ve şu anda Türkiye’de belirlenen 22 pilot kentten 2-3 haftada bir numune alınıyor. Burada İstanbul’u hariç tutuyorum zira İstanbul’da hali hazırda hadiseler çok fazla. En fazla yoğunluğun olduğu yer baştan beri İstanbul’du. Onun için İstanbul’dan her hafta numune alıyoruz ve tekrar Devlet Su İşleri (DSİ)’nin yardımıyla, numunelerin qPCR tahlilleri gerçekleştiriliyor. Ancak raporlamada bir değişiklik yaptık zira anladık ki, bizim bu kıymetleri bu halde belirtmemiz, insanlarda bir hissiyat yaratmıyor. Bu maksatla da bir renk skalası belirledik. Tıpkı Sıhhat Bakanlığı’nın yaptığı üzere, atık sulardaki bu virüs yayılımını haritalar üzerinde nasıl belirleriz skalası bu skala. Koyu yeşil olayların çok yüksek olduğunu, açıldıkça da hadiselerin azaldığını gösteriyor. Orada bir sarı renk görüyorsunuz, o sarı renk de bizim dedeksiyon limitimiz. Yani qPCR aygıtının bir dedeksiyon limiti var. Bunun altındaki bedeller ya o bölgede hadiselerin çok düşük olduğu ya da hiç olmadığı manasına geliyor.”
“MAYISTA ATIK SULARDAKİ MUTASYONU ÇOK NET GÖRDÜK”
Çalışmalar sıkıntısız bir halde devam ederken, Mayıs ayında birden atık sulardaki virüsü görememeye başladıklarını söz eden Kocamemi, o tarihlerde virüsün mutasyona uğramış olabileceğini lisana getirerek şöyle konuştu:
“İlk evvel İstanbul’un haritasından bahsedeyim. Burada haftalık olarak alınıyor ve iki adet arıtma tesisi belirledik. Bu arıtma tesisleri çok büyük, Avrupa’da emsali olmayan arıtma tesisleridir. Ambarlı Atık Su Arıtma Tesisi, Avrupa Yakası’nı temsil ediyor ve 1,5 milyon şahsa hitap ediyor. Paşaköy ise Anadolu Yakasını. Anadolu Yakasında 1 milyon bireye hitap eden tesisler. Yani şöyle söyleyeyim, bu tesislerden bir numune alıp baktığınızda 1 milyon ve 1,5 milyon bireydeki yayılıma bakmış oluyorsunuz. Renk değişimlerini görüyorsunuz. Nisan ve Mayıs aylarına olayımız çok ağırdı, sonra bir azalma görüldü. Şu tarihlerde ise İstanbul’da olay sayılarında artış olduğu renk skalasında da görülüyor. Ortadaki boşluğun sebebi şu, biz qPCR’da RDRP genine hitap eden bir primer kullandığımızdan bahsetmiştik. Bu alışılmış çok teknik lakin değerli bir bilgi. Virüsün bir genomu var ve bu genomun değişik bölgelerine hitap eden primerler var. Biz evvel RDRP bölgesine hitap eden primerlerle çalışmaya başladık. Virüsü pek de hoş redekt ediyorduk. Ancak sonrasında, Mayıs ayında Türkiye genelinde virüsü görememeye başladık. 81 vilayetteki numunelerde, bıçakla kesilir üzere bütün tahliller negatif sonuç vermeye başladı. Biz bunu çok önemli araştırdık. Haziran, Temmuz, Ağustos aylarımız bununla geçti ve primeri değiştirdik. N1N2 bölgesine hitap eden primere geçtik. Birebir tarihlerde, dünyada da çıkmış olan yayınlar. O tarihlerde virüste bir mutasyon olduğunu çok net gösteriyor. Biz de numunelerimizi sekans tahliline gönderdik, sonuçları bekliyoruz. O mutasyonu herhalde biz de bu sonuçlarda göreceğiz. Yani biz de atık sularda bu mutasyonu çok net olarak görebildik. Primeri değiştirdiğimiz noktada, virüsü çabucak yakalamaya başladık.”
“TRABZON’DA ŞU AN HADİSE ÇOK AZ ÜZERE GÖRÜNÜYOR”
Çalışmaları sonucunda oluştukları haritalara bakıldığında, Kasım ayı prestijiyle hadiselerin Türkiye geneline yayıldığını tabir eden Bilge Alpaslan Kocamemi, şunları söyledi:
“Türkiye geneline baktığımızda bu 3 harita artık bizim bütün çalışmalarımızı sonucunu gösteriyor. Birinci harita Mayıs, ikincisi Ekim, üçüncü harita ise şu anki durumu gösteriyor. Mayıs ayında sarı bölgeler, Covid-19 olaylarının olmadığı bölgeler. Daha çok belli başlı vilayetlerde; İstanbul, Konya, İzmir üzere vilayetlerde varken, Ekim ayında bu hadiseler Türkiye geneline bir yayılım göstermiş. Ancak Kasım prestijiyle bütün Türkiye geneline Covid-19’un yayılmış olduğunu bu haritalar ne yazık ki çok net gösteriyor. Trabzon vilayetinde şu anda ya olay sayısı çok düşmüş vaziyette, ya dedeksiyon limitinin altında ya da hadise hakikaten yok üzere denecek kadar azalmış durumda. Doğal burada arıtma tesislerinin tipi de değerli. Trabzon ön arıtması olmayan bir vilayet. Bunlar da faktör olabilir lakin Trabzon’da şu an olay çok az üzere görünüyor.”
“ATIK SULARDAKİ TARAMA ASEMPTOMATİK HADİSELERİN DAHA SAĞLIKLI DEĞERLENDİRİLMESİNİ SAĞLIYOR”
En büyük maksatlarından birinin, bu ölçümleri hadise sayıları ile ilintilemek ve ortalarında bir korelasyon kurabilmek olduğunun altını çizen Kocamemi, şöyle devam etti:
“Çünkü erken ikaz sistemi için bu çok kıymetli ve hakikaten olay sayısındaki artış gözlenmeden, biz atık sulardaki artışı 3-4 gün evvel gözlemlemeye başlıyoruz. Lakin maalesef ki laboratuvar imkanları çok kısıtlı olduğu için, Tarım ve Orman Bakanlığı önemli bir özveriyle laboratuvarlarını bize açtı lakin tekrar de yetmiyor. Bu laboratuvarların kapasitesi ve sayısı daha faza olsa, o vakit rutin tahlilleri daha sık yapabileceğiz ve o vakit daha erken ikaz sistemi üzere çalışabileceğiz. Lakin biz yeniden de olay sayıları ile ilintilemeye çalıştık. Bildiğiniz üzere, Sıhhat Bakanlığımız hadise sayılarını bölgesel olarak raporluyor. Biz de vilayetlerin bulunduğu bölgelerin hadise sayılarını bu tabloda, pembe sütun grafikleri hadise sayılarını, lacivert olan ise bizim ölçtüğümüz virüs yüklerini gösteriyor. Burada çok değerli iki şey var, Vilayetlerdeki yayılımın arttığını çok net görüyorsunuz. Vilayetler sayısı giderek artıyor. İkinci konu, olay sayıları çok düşük olduğu vakitlerde bile, biz atık suda çok yüksek virüs konsantrasyonları görüyoruz. Bence bu çok kıymetli. Siz olay sayısını çok az zannediyorsunuz fakat asemptomatik olaylar çok fazla olduğu için, siz bunu atık suda çok rahatlıkla görebiliyorsunuz. Atık sulardaki SARS-CoV-2 testleri size, toplumdaki Covid-19 yayılımını daha sağlıklı, bilhassa asemptomatik olayların daha sağlıklı kıymetlendirilmesine imkan verdiğini, bu iki grafik karşılaştırması bize çok net olarak gösteriyor. Bu sonuçları Tarım ve Orman Bakanımız Bekir Pakdemirli’ye sunuyoruz. Kendisi de gereken değerlendirmeleri grubu ile yapıyorlar.”
EN FAZLA HADİSE OLAN VİLAYETLER İSTANBUL, BURSA, ANKARA
Bu haritalar sayesinde bölgesel karantinaların yapılabileceğini vurgulayan Kocamemi, “Şu an en yüksek vilayetler İstanbul, Bursa, Ankara. Samsun’da da biraz daha artış var. Doğu vilayetlerinde Ekim ayında bir yükseliş oldu. Ama şu an bir azalışa geçti. Olağan haftalık olarak çok önemli değişimler olabiliyor. Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu bu formda değişti. Mesela Elazığ’da Ekim’de çok yüksek pahalar var, lakin şu an açık yeşile dönmüş durumda Elazığ. Yani hadise sayılarında azalma var. Adana ve Mersin’de de azalma oldu. Şanlıurfa da çok yüksek bu ortada. Van’da hiç yoktu, artık var. Bu haritaları daha süratli bir halde oluşturabilirsek, bölgesel karantinalar yapılabilir. Bu karantinayı çift taraflı düşünmek lazım. Biz daima ‘vaka sayısı yüksek olan kentler karantinaya alınır’ üzere düşünüyoruz lakin aslında hadise sayısı düşük olan yerlerde de karantina yapılabilir. O kenti vakasız olarak koruma edebilmek ismine. Mesela Trabzon vilayetinde şu an bir hadise yoksa, öteki vilayetlerle irtibatı kesilebilir” tabirlerini kullandı.
“TÜRKİYE’DEKİ KADAR KAPSAMLI BİR ÇALIŞMA AVRUPA’NIN HİÇBİR ÜLKESİNDE ŞİMDİ YOK”
Yaptıkları çalışmaların diğer ülkeler tarafından çok büyük övgü aldığını ve Avrupa’nın hiçbir ülkesinde, atık sularda Türkiye kadar kapsamlı bir çalışmanın yapılmadığını lisana getiren Bilge Alpaslan Kocamemi, şöyle devam etti:
“Çok büyük bir onurla söyleyebilirim ki Türkiye Avrupa’da, Afrika’da yürütülen çalışmalarda öncü ülke olarak anılıyor. Birçok webinar’a davet ediliyoruz. Bunlar çok büyük kapsamlı webinarlar. Örneğin iki gün evvel ben Avrupa Birliği (AB)’nin bir webinarına davet edildim Tarım ve Orman Bakanlığı ismine. Bütün Avrupa ülkelerinin SARS-CoV-2’nin atık sulardaki çalışmalarının sunulduğu bir webinardı. Ve inanın, çok büyük övgü aldık. Türkiye’deki kadar kapsamlı bir çalışma Avrupa’nın hiçbir ülkesinde şimdi yok. Bu manada öncü ülke olarak anılıyoruz. Bunu büyük bir gurur ile söyleyebilirim. Tarım ve Orman Bakanlığı da bu webinarlarda çok büyük övgüler alıyor. Yaptığımız çalışmaların dünyada bu halde lanse edilmesi çok gurur verici bizler için lakin olağan en büyük gayemiz, bu çalışmaların ülkemiz için bir artı pahaya dönüşmesi. Bu manada da umuyorum ki yakın gelecekte Sıhhat Bakanlığımız tarafından bu bilgilerimiz daha dikkatli bir formda incelenecek ve fonksiyonellik kazanacaktır. En büyük ümidimiz bu. Proje grubu olarak, bir erken ikaz sistemi olup, kentlerde bu tahlillere nazaran lokal karantina tedbirleri alınmasını ümit ediyoruz.”
NTV
