VakıfBank Kültür Yayınları’nın (VBKY) Türkçede birinci defa okura sunduğu Sanat Neye Fayda? isimli kitapta sanat ve edebiyat eleştirisi iç içe geçiyor. İngiliz edebiyat profesörü ve kültür eleştirmeni John Carey, nükteli lisanı ve güçlü örneklerle sanatın fonksiyonları konusuna eleştirel bir yaklaşım getiriyor.
İKİ KISIM HALİNDE GÜÇLÜ BİR İNCELEME
Türkçe çevirisi Orhan Düz tarafından yapılan kitabında Tolstoy, Immanuel Kant, Jean-Paul Sartre, Rousseau, Hegel, Schopenhauer üzere düşünürlerin görüşlerine atıfta bulunan Carey, anlatmaya “Sanat yapıtı nedir?” sorusuyla başlıyor. İki kısım halinde kaleme aldığı “Sanat Neye Fayda?”ın birinci kısmında Carey, sanat yapıtı nedir, bilim imdadımıza yetişebilir mi, sanat bizi daha iyi beşerler yapar mı üzere soruların karşılıklarını arıyor. Eleştirmenler, kuramcılar ve niyet adamlarının görüşlerinden hareketle Carey ikinci kısımda edebiyatın gerekliliğine odaklanıyor ve edebiyatın öteki sanat kısımlarından farklılıklarını sıralıyor.
“BANA NAZARAN SANATSA, O, SANATTIR”
İngiltere’de okurla buluştuğu yıl kıymetli tartışmalar doğuran kitabında Carey, bir sanat yapıtının Botticelli’nin ünlü tablosu Primavera, Shakespeare’in Hamlet, Beethoven’ın Beşinci Senfoni yapıtı ile buna benzeri yapıtlar olduğunu söylüyor. “Sanat yapıtı nedir?” sorusuna hiç kimsenin net bir yanıt vermediğine dikkat çeken Carey, “Belki de herkesi tatmin edebilecek bir yanıt bulmak imkânsızdır” diyor. Carey’e nazaran, ancak burada asıl sorulması gereken sorular, sanat yapıtının ne olmadığı yahut ne olamayacağıdır… Zira sanatın ne olmadığını bilmediğimiz sürece ne olduğuyla ortasına bir hudut çizgisi çekmek imkânsız! Carey ayrıyeten, diğerlerinin estetik tercihlerini ne kadar beğenmezsek beğenmeyelim, onlara “yanlış” yahut “hatalı” diyemeyeceğimiz konusunun altını çizerek şöyle bir sanat tarifinde bulunuyor: “Şimdiye kadar rastgele biri tarafından sanat yapıtı olarak görülen rastgele bir şey sanat yapıtıdır, o şey yalnızca o insanın gözünde sanat yapıtı olsa bile.”
Müellif John Carey, “Sanat yapıtı nedir?” sorusuna hiç kimsenin net bir yanıt vermediğine dikkat çekiyor. EDEBİYATTAN MÜZİĞE, OPERADAN SİNEMAYA
Carey’e nazaran, akıl yürütme ve tenkitte bulunma hünerine sahip tek sanat ise edebiyat! “Okunan, ezberlenen ve hatırlanan edebiyat kendi ruhunuzun bir kesimi haline gelir” diyen Carey, edebiyatın öteki sanatlardan farklı olarak, onun kendisini eleştirebildiğini söylüyor. Carey, “Müzik yapıtları öteki yapıtların parodisini yapabilir; keza fotoğraflar diğer fotoğrafları karikatürleştirebilir. Ama bu, müzik yahut fotoğrafın toptan reddi manasına gelmez. Öte yandan edebiyat, edebiyatı büsbütün reddedebilir ve bununla kendisinin öteki sanatlardan daha güçlü olduğunu ve kendini daha iyi tanıdığını gösterir. Edebiyat kendisini eleştirebilen tek sanat olmakla kalmaz, argüman ederim ki, rastgele bir şeyi de eleştirebilen yegâne sanattır, zira akıl yürütme yeteneğine sahip tek sanat odur. Elbette, fotoğraflar örtük tenkitler aktarabilir, Hogarth’ın Calais Kapısı yahut Ford Madox Brown’ın İş isimli tablosu üzere. Lakin dengeli bir eleştirel sav ortaya koyamazlar. Dilsizliğe tıkılıdırlar. Operalar ve sinemalar tenkitte bulunabilir, lakin onlar da kendilerinin rasyonel dünyaya girmelerine müsaade veren sözcükleri edebiyattan alırlar. Edebiyat öteki sanatları eleştirirken, oklarını onların akıldışılıklarına çevirir” kelamlarını kaydediyor.
NTV
