Ekmek Arbedesi, Hanımın Çiftliği, Murtaza, 72. Koğuş ve Gurbet Kuşları’nın da ortalarında olduğu çok sayıda unutulmaz yapıta imza atan, roman, şiir ve oyun müellifi Orhan Kemal, 15 Eylül 1914’te Adana’nın Ceyhan ilçesinde dünyaya geldi. Gerçek ismi Mehmet Raşit Öğütçü olan usta edebiyatçı, çocukluğunun birinci yıllarını Adana’da geçirdi. Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra Adana’nın Fransız işgaline uğraması üzerine avukat babası Abdülkadir Kemali Beyefendi ve ilkokul öğretmeni annesi Azime Hanım’la Adana’dan ayrıldı.
AİLESİ SURİYE’YE ZARURÎ GÖÇ ETTİ
Ailesiyle evvel Niğde, sonra Konya, babasının Kastamonu milletvekili olarak 1. Meclis’e girmesinin akabinde Ankara’da yaşamaya başlayan Kemal, babasının 1930’da Ahali Cumhuriyet Fırkası’nı kurmasının akabinde gelişen olaylar sonucu ailesinin Suriye’ye mecburî göçüyle ortaokul son sınıfta tahsilini bıraktı.
Orhan Kemal, daha sonra Adana’ya geri dönerek tarım fabrikalarında personellik, dokumacılık, ambar memurluğu ve katiplik üzere işlerde çalışırken, Ulusal Mensucat Fabrikası’nda personel olan Nuriye Hanım ile 5 Mayıs 1937’de evlendi ve biri kız 4 çocuğu dünyaya geldi.
BİRİNCİ ŞİİRLERİNİ ASKERDE YAZDI
Yazı hayatına şiirle başlayan ve birinci şiirini 1939 yılında Reşat Kemal takma ismiyle yayımlanan muharrir, kıssa ve romanlarında Orhan Kemal ismini kullandı ve bu isimle ünlendi.
Panait Istrati ile Maksim Gorki hikayelerinden etkilenen, hikayeleri 1941-1943’te “Yürüyüş” ve “İkdam” gazeteleriyle “Yurt ve Dünya” mecmuasında yayımlanan Kemal, 1951’de İstanbul’a gelerek tefrika hikayeler kaleme aldı. Orhan Kemal’in 1949’da yayınlanan birinci kıssa kitabı “Ekmek Kavgası” sanat etrafından olumlu tenkitler aldı. Edebiyat eleştirmeni Asım Bezirci, yapıta dair şunları kaydetmişti:
“Bu hikayeci (Orhan Kemal) ile kesinlikle ki edebiyatımızda memleketin şimdiye kadar görülmemiş taraflarına bir pencere açılmıştır. Evvela kendine has bir sözü var. Şaşılacak derecede canlı ve sürükleyici bir söz. Şimdiye kadar edebiyatın alışmadığı halk lehçesi ve kaba kelamlardan kaçınmayan bir içtenlikle bize halkın aşağı katmanlarında kıvıl kıvıl kaynaşan hayattan enstantaneler veriyor. Tiplerin hayal mahsulü olmadığını birinci bakışta fark ediyorsunuz. Derhal anlıyoruz ki bu beşerler o acıları, kaygıları, sevinçleri ve özlemleriyle yaşamışlar.”
“MEMLEKETE FAYDASI OLDUĞU MUHAKKAK”
Müellif Salim Şengil de Orhan Kemal’i, “Kim ne derse desin. Orhan Kemal’in sanatında sonsuz bir memleket sevgisinden, insanlara karşı derin şefkatten öbür bir şey görmüyoruz. Gerçeklere bağlılığı onu vakit zaman ve çeşitli hücumlara uğratsa da, realist bir sanat anlayışı için yaptığı uğraşın memleket faydasına olduğu muhakkaktır.” tabirleriyle değerlendirmişti.
NAZIM HİKMET’TEN ETKİLENDİ
Askerlik vazifesi esnasında, ceza kanununun 94. hususuna muhalif davranıştan 5 yıl mahpusa mahkum olarak Kayseri, Adana ve Bursa cezaevlerinde yatan muharrir, Bursa Cezaevi’ndeyken Nazım Hikmet’le arkadaş oldu ve ünlü şairin roman denemelerini beğenmesi üzerine şiiri bırakarak roman yazmaya başladı.
Orhan Kemal, Nazım Hikmet ile Bursa Cezaevi’nde geçirdiği tutukluluk yılları anılarını “Nazım Hikmet’le 3,5 Yıl” isimli kitabında topladı. Hikmet’in vefatından iki yıl sonra 1965’te yayınlanmış olan eser, bir anı kitabı olmanın ötesinde hem Nazım Hikmet’in hem de Orhan Kemal’in sanat anlayışıyla ilgili bilgiler içeriyor.
1940’LARIN SONUNDA ROMANA YÖNELDİ
Uzun yıllar öykü yazarak kendini geliştiren Kemal, 1940’ların sonunda roman yazmaya yönelmesini şu sözlerle de söz etmişti:
“Niçin roman yazıyorum? Bu gereksinim nereden geliyor? Yeteneğimden. Düzgün şair olamadığım için hikayeci oldum. Yeterli şair olamazdım, önümde dağ üzere Nazım vardı. Uygun şair olmam için evvel onu aşmam gerekirdi. Nazım aşılması güç ve olanaksız sarp bir dağdır. Nazım, sonsuz mavi bir denizdir. Nazım, şiir püskürten bir yanardağdır.”
Yapıtlarıyla, toplumsal hayatın değişim periyotlarını birey-toplum bağları çerçevesinde gerçekçi bir biçimde lisana getiren, tarla ırgatlarından fabrika çalışanlarına uzanan, kimi vakit çalışanları kimi vakit işsiz insanları husus edinen, ekmek arbedesi veren fakir kısmın hayatını anlatan Orhan Kemal, çağdaş Türk edebiyatında her vakit özgün bir yer edindi.
“YAZILMIŞ BİR SENARYO BİLE GÖRMEMİŞTİM”
Yazılarında Raşit Kemali’nin yanı sıra Reşat Kemal ve Orhan Raşit isimlerini de çokça kullanan muharrir, şiir, roman, hikaye, oyun ve senaryo olmak üzere beş farklı alanda eserler verdi.
Orhan Kemal, 1950’lerde sinema kıssaları, diyalog ve senaryolar yazarak Türk sinemasına katkıda bulunmaya başladı. Usta edebiyatçının roman ve öyküleri de 1960’lı yıllardan başlayarak Türk sinemasında izleyiciyle buluştu.
Anılarında senaryo yazmaya başladığı periyodu Kemal, “Bir gün arkadaş (Macit Cevat Doğudan) bana ‘Neden senaryo yazmıyorsun?’ dedi. Senaryonun çevrilecek sinemaların kıssası olduğunu biliyordum. Lakin o güne kadar ne uğraşmıştım ne de bir senaryonun nasıl yazıldığı üzerinde bir fikrim vardı. Yazılmış bir senaryo bile görmemiştim” kelamlarıyla anlatmıştı.
TÜRK SİNEMASINA KAYNAKLIK ETTİ
Birinci Orhan Kemal uyarlaması 1960’da Atıf Yılmaz tarafından çekilen Hatalı sineması oldu. Usta edebiyatçı o devirden sonra yapıtlarıyla her periyotta Türk sinemasına kaynaklık etti.
Edebiyatçıların çoklukla ilgi göstermediği sinema alanıyla epey ilgilenen Kemal, 1963’te Senaryo Tekniği isimli kitabında senaryoyla ilgili teknik tabirlere yer verdi ve Metin Erksan’ın Gecelerin Ötesi isimli sinemasının senaryosunu örnek senaryo olarak ele aldı. Orhan Kemal’in sinema ve edebiyat üzerine yazdıklarına dair şu değerlendirmede bulunmuştu:
“Değerli bir romancı, usta bir hikayeci ya da büyük bir şair olmak senaristlik için yetmeyebilir. Senaryo roman ve kıssadan nasıl ki başkadır, senarist de romancı ve hikayeciden farklı olacaktır. Düzgün bir senarist… Her şeyi sinema için düşünür. Olay ve görüntülere kamera denilen sinema makinesinin gözüyle bakar. Hareket ve orjinal olaylar sinema olarak düşünülmeli, sinema olarak görülmeli ve tasarlanmalıdır.”
BİRÇOK MÜKAFATA BEDEL GÖRÜLDÜ
Kemal, Kardeş Hissesi hikayesiyle 1958’de Sait Faik Öykü Armağanı’nı, Evvel Ekmek ile 1969’da Sait Faik Öykü Armağanı ile Türk Lisan Kurumu tarafından verilen Hikaye Ödülü’nü aldı.
Konusunu ve bireylerini 1958’de yayımlanan Devlet Kuşu romanından aldığı 3 perdelik İspinozlar oyununu 1964’te kaleme alan müellifin bu birinci oyunu, 1964 – 1965 tiyatro döneminde İstanbul Kent Tiyatroları tarafından sahnelendi.
Orhan Kemal, farklı yıllarda kaleme aldığı 72. Koğuş, Murtaza, Eskici Dükkanı, Kardeş Hissesi isimli yapıtlarını de oyunlaştırırken, 72. Koğuş’la 1967’de Ankara Sanat Severler Derneği’nce En Âlâ Oyun Muharriri seçildi.
Usta edebiyatçının 1963’te Sokakların Çocuğu, Kanlı Topraklar, Mahalle Arbedesi ve Dünyada Harp Vardı kitapları birebir anda raflarda yerini aldı. Yurt dışında da okunan Kemal’in kitapları, bilhassa Sovyetler Birliği’nde yayınlandı.
Babaannesinin soyunun bulunduğu yerleri gezip not almak ve 93’ten Bu Yana ismiyle ailesinin kıssasını yazmak emeliyle 1970’te Bulgar Muharrirler Birliğinin daveti üzerine Sofya’ya giden muharrir, burada kalp krizi geçirdi ve hastaneye kaldırıldı.
1970’TE HAYATINI KAYBETTİ
Muharrir Orhan Kemal, tedavi gördüğü hastanede 2 Haziran 1970’te 56 yaşındayken hayatını kaybetti ve cenazesi Türkiye’ye getirilerek 5 Haziran’da Zincirlikuyu Mezarlığı’na defnedildi.
Şiddetli hayatına karşın hayat dolu olan Orhan Kemal’in vefatından 2 yıl sonra başlatılan Orhan Kemal Roman Armağanı, hala verilmeye devam ediyor.
Açılışı 15 Eylül 2000’de yapılan Orhan Kemal Müzesi’nde ise usta müellifin fotoğrafları, kitaplarının birinci baskıları, çalışma masası, mektupları, gözlüğü ve kıyafetleri üzere pek çok anısının yanı sıra Abdülkadir Kemali Bey’in eşyaları da sergileniyor.
“Sanatımın emeli… İnsanlığın, insanlık tarafından, insanlık için yönetilme eforu ismine sanat.” kelamının sahibi Orhan Kemal’in 27 romanı, 12 hikaye kitabı, 5 oyunu, çeşitli mecmualarda basılmış şiirlerinin yanı sıra, 9’u sinemaya alınmış 10 senaryosu ve 3 sinema hikayesi bulunuyor.
Akrep 24. yeni kısım 2. fragmanı
NTV
