Genel olarak cami altlarından geçen su kanallarının muhakkak bir noktasına yüzeyden 30-40 merdivenle inilen kasteller, içinde tuvaleti, yıkanma, dinlenme ve abdest alma yerleri, çamaşır ve yün yıkama yerlerinin bulunduğu havuzlar olarak tanımlanıyor.
Kentte 13-16. yüzyıllarda yapıldığı bilinen 16 kastelden bugün İhsan Beyefendi Mescidi ve Kasteli, Pişirici Mescidi ve Kasteli, İmam-ı Gazali Kasteli, Pir Fethullah Kasteli, Ahmet Çelebi Kasteli ve Kozluca Kasteli olmak üzere 6’sı varlığını koruyor.
Büyükşehir Belediyesinin teşebbüsleriyle 2018 yılında UNESCO Dünya Mirası Süreksiz Listesi’ne alınan yeraltı su tesisleri kasteller ve içme suyu şebekesi livaslar, Türk mimarisinde kente mahsus eserler olarak dikkati çekiyor.
Büyükşehir Belediyesi Gazi Kültür AŞ Genel Müdürü ve Gaziantep Üniversitesi Türk Lisanı ve Edebiyatı Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Halil İbrahim Yakar, kastel ve livas sözlerinin Arapçadan geldiğini, livasın yer altındaki su sistemi, kastelin de su sistemi vasıtasıyla aşikâr bölgelere gelen ve dağıtımı yapılan havuz olduğunu söyledi.
Yakar, Gaziantep’in 20’den fazla medeniyete mesken sahipliği yaptığını, 5 antik kentin kalıntılarını taşıdığını söz ederek suyla ilgili çok fazla kavramın bulunduğuna dikkati çekti.
Kentin eski ismi Ayıntap başta olmak üzere kentteki birçok semt isminin suyla ilgili olduğunu lisana getiren Yakar, “Ayıntap sözündeki ayın göz demek. Hem olağan göz hem de suyun gözü manasındadır. Ayıntap parlak su manasına gelen kavramdır. Çağlar öncesinde Gaziantep’e baktığımız vakit suyun varlığını çok fazla görüyoruz. Mesela Balıklı, balıkların yaşadığı yerdir. Osmanlı metinlerinde de geçiyor. Suburcu, Alleben, Karagöz, Kavaklık tamamı suyla ilgili kavramlardır. Gaziantep geçmişte suyun merkezi olmuş bir yer. Livas ve kasteller o suyun aşikâr bir aralıktan getirilip kente dağıtıldığı kusursuz yerlerdir.” diye konuştu.
KASTELLER TOPLUMSAL HAYATIN MERKEZİYDİ
Kastellerin 1935 yılına kadar faal formda kullanıldığını anlatan Yakar, şöyle devam etti: “1935 yılına kadar bu suları kullanıyoruz. Çağdaş hayatla bir arada yeni su yolları, şebekeler açılıyor. 1935’lerde borular döşenirken 10 kasteli kaybetmişiz. Günümüze ulaşan, çalışır vaziyette 6 kastel var. Geçmiş periyodun mühendislik mükemmelinin yanında toplumsal hayatın iç içe geçtiği yerlerdir. Genç kızlar evleneceği vakit yünlerini burada yıkarmış. Banyo yapılacak yerler, mescit var. Bütün hayatın akışıyla birlikte devam ettiği parasız yerlerdir. Kastellerde yaz kış sıcaklık birebirdir. 24 derecedir. Çocuklar Antep tabiriyle yazın burada çimerlermiş. Pis suyla pak su ayrışır. Toplumsal dayanışmanın, aktivitenin, ibadetin, dinlenmenin ve hamamın olduğu eksiksiz bir kompleksten bahsediyoruz. Türkiye’nin öbür yerinde yok.”
ANTEP SAVUNMASINDA DA KULLANILMIŞ
Gaziantep’in kültürel zenginlikleri ve tarihiyle dikkati çeken bir kent olduğunu belirten Yakar, Yesemek ve Zeugma’dan sonra kastel ve livasların Mayıs 2018’de UNESCO Dünya Mirası Süreksiz Listesi’ne girdiğini, yapılacak çalışmalarla buraların kalıcı listeye gireceğine inandıklarını kaydetti.
Yakar, “21. yüzyılda ülkeler değil kentler yarışıyor. Siz kendi bulunduğunuz yerlerde farkındalık yaratan iş ortaya koyduğunuz vakit ulusal ve milletlerarası turist çekiyorsunuz. Türkiye’nin hiçbir yerinde göremeyeceğimiz harikalıkta yeraltı su şebekesi hala çalışıyor. Geçmişten bugüne ne kadar değerli kıymetleri olduğunu gösteriyor. Bu sistemi Antep savunmasında da kullanmışız. Konuttan meskene su şebekeleri sayesinde geçmişiz. Bizim bu sistemi günümüze kadar müdafaamız büyük talihtir. Gelecekte de korunarak devam edecek.” sözlerini kullandı.
NTV
