Birinci olarak, 15’inci yüzyılın ikinci yarısında inşa edildiği bilinen yapı, Makedonya’nın Kastoria kasabasından göç eden Museviler tarafından yapıldı. Lakin bölgede yaşayanlar, 1930’lu yıllarda taşınınca, Sinagog kendi haline bırakıldı. 1987 yılında Korunması Gerekli Kültür Varlığı olarak tescil edilen Sinagog, 1992 yılında Vakıflar Genel Müdürlüğü’nden kiraya verildi. Kiracılar ise sinagogu, bulunduğu alanı otopark yapmak için iş makineleriyle yıktı. Geriye ise duvarlar ile tarihi kapı kaldı. Sinagogdan geriye kalan tarihi kapı da, geçtiğimiz haftalarda kimliği meçhul kişi ya da şahıslar tarafından ateşe verildi.
“BAŞINA BİRÇOK TALİHSİZLİK GELDİ”
Rehber ve Muharrir Mois Gabay, şunları söyledi: “Makedonya’nın Kastoria kentinden devrin din alımı Matatya Tamar öncülüğünde bu bölgeye yerleşen ve Fatih periyodundan beri burada yaşayan Yahudi toplumun kıymetli bir mirasıydı bu sinagog. Burası, bilhassa bulunduğumuz bölge, Tekfur Sarayı Bölgesi olarak geçer. Balat civarında yaşayan Musevilerin uzun periyot en varlıklı kesitinin de yaşadığı bölge. Mesela Palti’lerin ailesinden bahsedilir. Hoş görüntüsüyle, görkemli konutlarıyla, görkemli Yahudi hayatıyla geçmişin o hoş atmosferini bizlere yansıtıyordu. Birçok talihsizlikler geldi sinagogun başına. Öncelikle sinagogun 1930’lu yıllarda değerli bir onarım geçirdiğini, hatta o devir sinagoga elektriğin güç koşullar altında 1937’de getirdiğini biliyoruz. 1970’lere kadar aslında burada o Yahudi hayatı bir formda devam ediyor. Alışılmış, bildiğimiz olaylar sonucunda buradaki cemaat daha çok Galata bölgesine, daha yeni semtlere yanlışsız gitti. Gitmesiyle birlikte yavaş yavaş, Sinagogun cemaati vakit içerisinde yok olmaya başlayacak.”
“SADECE DÖRT DUVARINI BIRAKTILAR”
Yapının Vakıflar Genel Müdürlüğü’ne devredilmesinin akabinde, 1992’de kiralandığını ve otopark olarak kullanılmak istendiğini anlatan Gabay, şöyle devam etti: “Maalesef vakıflara geçtikten sonra, vakıflardan 1992 yılında burayı bir otopark olarak kullanmak üzere kiralayan şahıslar, buradaki ahalinin itirazına karşın bir sabah buraya buldozerlerle girecekler ve buranın yalnızca dört duvarını bırakacaklar. Ve maalesef içi külliyen yok edilecek. Son periyotta Vakıflar yeni bir proje başlatmıştı. Sanıyorum burası kültürel manada değerlendirilmeye çalışılıyordu. Maalesef buraya ısınma hedefiyle girdiği söylenen birtakım gençler, gece vakti ateş yakıyor, akabinde alev alıyor kapı. Dostlarımız baht yapıtı bunu görüyor. Evvel kendi imkanlarıyla gelip, yangına müdahale etmeye çalışıyor, akabinde da itfaiye gelip yangını söndürüyor. Aslında kapının üzerindeki yangın nedeniyle oluşan izleri rahatlıkla görebiliyoruz. Dikkat ederseniz 5653 tarihi yazmakta. İbrani takvimine nazaran aslında tekrardan inşa edildiği 1893 yılına bizleri götürmekte.”
“TEKRARDAN RESTORE EDİLSİN VE KAZANDIRILSIN”
Süreksiz bir muhafaza tedbiri olarak sac levhalarla sinagog girişinin kapatıldığını lakin hala dışarıdan müdahaleye açık durumda olduğunu vurgulayan Gabay, “Biliyorsunuz bilhassa Osmanlı devrinde buradaki sinagoglar tekrar tekrar yangınlarla, sarsıntılarla yıkılıp tekrar tekrar birebir yerleri inşa edilecek. Ve diliyoruz ki, tabi tam karşısında eski bir yeşiva yapısı yani dini bir okul da var. Bütün bu bölge tekrardan restore edilsin ve kazandırılsın, zira hepimizin kültürel mirasının, bu toprakların zenginliğinin hoş bir örneği Kasturya. Sanıyorum şuan acil bir tedbir olarak, tekrardan bu türlü bir üzücü hadise yaşanmasın diye süratlice bir kapatmayı denediler. Lakin bu alışılmış süreksiz bir tedbir. İvedilikle onarımın hızlandırılması ve buranın korunmaya alınarak biran önce o çalışmaların başlatılması gerekiyor. Umut ediyorum ki, bu türlü kalmaz. O sacın bir tarafı açılmış durumda, yani dışarıdan yeniden müdahaleye açık bir durumda. Restore edilmesi hem bu bölge için, hem de ülkemiz için bu zenginliğe büyük bir katkı sağlayacak” diye konuştu.
“ALANDA ARKEOLOJİK HAFRİYATLAR DA YAPILDI”
Alanda daha evvel arkeolojik kazıların da yapıldığını tabir eden Gabay, “Vakıflar tarafından hafriyatlar yapılıyor. Arkeologlar geçtiğimiz periyotlarda buraya gelmişler ve sinagogun gerek ‘geniza’ dediğimiz, yani artık kullanılmayan dini nesnelerin gömüldüğü kısım, gerek ‘teva’nın bulunduğu, dua kürsüsünün bulunduğu kısım, gerek kutsal tevrat dolabının bulunduğu kısımlar bu türlü imkan verdikçe açığa çıkarılmaya çalışılıyor. Fakat alışılmış büyük bir kısmı yok olduğu için daha çok bir restitüsyon çalışması olacağını kestirim ediyorum içerdeki çalışmaların” dedi.
“KÜLTÜR MERKEZİ OLARAK KULLANILACAK
Vakıflar İstanbul 1. Bölge Müdürlüğü tarafından restore edilecek Sinagogun hazırlanan projeleri, çalışmaların başlayabilmesi için müdafaa şurasından gelecek onayı bekliyor. Buradaki çalışmalar bittiğinde ise Sinagogun, kültür merkezi olarak kullanılması planlanıyor.
Vakıflar İstanbul 1. Bölge Müdürlüğü ise çalışmalar ile ilgili şu bilgileri verdi: “Yaklaşık bin 100 metre kare yüzölçümüne sahip bir parsel üzerinde sinagog ile eklenti yapıları bulunmaktaydı. Sinagogun sırf avlu duvarları sağlam olarak günümüze ulaşmıştır. Sinagogun tekrar ayağa kaldırılması için Vakıflar İstanbul 1. Bölge Müdürlüğü tarafından 2019 yılında bir çalışma başlatılmıştır. Bu çalışma, araştırma hafriyatı, hafriyat rölövesi, rölöve, restitüsyon, onarım, rekonstrüksiyon, elektrik ve makine tesisat projeleri ile statik ve yer etüt raporunu içerecek formda kapsamlı olup, bunların tamamına yakınında sona gelinmiştir. Rölöveler, Müdafaa Kurulunca onaylanmıştır. Restitüsyon ve onarım projesi de çizilerek, Müdafaa Heyeti’ne gönderilmiş, kıymetlendirme beklenmektedir. Hafriyat çalışmaları sırasında avluda 2 adet yapıya ilişkin temel duvarları ortaya çıkarılmış ve bunların belgeleme işi yapılmıştır. Eski haritalar, fotoğraflar ve evraklar yardımıyla üç yapıya ilişkin oturum alanları, mimari özellikleri tespit edilmiş ve bu kapsamda projeye taraf verilmiştir. Kasturya Sinagogu merkezi planlı olup, mihrap (ehal) ve teva kısmı (sinagogun ortasındaki yükseltilmiş kısım) ile özellikli bir sinagog olarak bilinmektedir”
Prens Philip’in hayat kıssası
NTV
