Ali Asgar Çabuk/Tahran
Çin Dışişleri Bakanı Wang Yi’nin Cumartesi günü gerçekleştirdiği Tahran ziyaretinde iki ülke Dışişleri Bakanları bir ortaya gelerek İran-Çin 25 Yıllık Kapsamlı İşbirliği Muahedesinin yol haritasını resmi olarak imzaladılar.
İran basınında birinci gün “Çin-İran 25 Yıllık Kapsamlı İşbirliği Mutabakatı İmzalandı” biçiminde manşet alan gelişme, ikinci gün 25 yıllık muahedenin yol haritası formunda sunuldu. Basında ve İranlı yetkililerin söylemlerinde görülen bu değişiklik ile iki ülke ortasında imzalanan metnin bir muahede değil yol haritası yahut mutabakat zaptı olduğu anlaşıldı.
TAHRAN İDARESİ DARBE ALAN EKONOMİYİ ÇİN İLE CANLANDIRMAK İSTİYOR
Çin Dışişleri Bakanı Wang Yi’nin Ortadoğu çıkartmasının akabinde imzalanan İran ile 25 yıllık kapsamlı işbirliği muahedesi, bir yol haritası formunda sunulsa da, her iki ülke için siyasi bildiriler taşıyor. Çin açısından “Ortadoğu’da ben de varım” telaffuzunun ciddiyetini gösteren bu bildiri Tahran idaresi için daha hayati ehemmiyete sahip. ABD ile nükleer mutabakat konusunda tam bir çıkmaz içerisinde olan Tahran idaresi bir taraftan ABD Lideri Joe Biden’a fazla vaktin kalmadı bildirisi verirken, başka yandan bir epey darbe almış iktisadını Çin ile canlandırmak istiyor.
İran Cumhurbaşkanı Hasan Manevî, Çin Dışişleri Bakanı Wang Yi ile yaptığı görüşmede nükleer muahedeye işaret ederken aslında kendileri açısından Çin’in değerine de vurgu yapmış oldu. Manevî, Çin ile işbirliklerinin nükleer mutabakatın tekrar hayat bulması için değerli olduğuna işaret ederek, “Umut ediyorum bu işbirliği ile birlikte nükleer muahedeye taraf olan ülkeler verdikleri taahhütleri yerine getirir ve nükleer mutabakattaki mevcut tablo değişir” tabirini kullandı. Elbette Pekin idaresi açısından İran’ın ne kadar nükleer muahedeye dönmek istemesi ve bu bahiste samimi olduğu değerli bir soru işareti taşıyor. Çin, ABD ile muahedenin yollarını arayan ve gözü hala nükleer muahedede olan bir İran ile 25 yıllık kapsamlı işbirliği mutabakatına soğuk bakabilir. Çin’in 2016 yılından 2021 yılına kadar İran ile böylesi bir muahede konusundaki manidar suskunluğu, Tahran idaresine duyduğu kuşkuyu gösteriyor.
Fakat bugün iki ülke kuşkuları bir kenara bırakarak hasımlarına gerçekçi bir bildiri vermek ismine zarlarını oynadılar. Bu mevzuda ABD’den gelecek yansılar ve yeni teklifler kıymetli. Biden’ın nükleer mutabakat konusunda İran’a yeni bir teklifte bulunacağı şimdiden konuşulmaya başlandı. Bu teklif İran’ın uranyumu yüzde 20 zenginleştirme kararını geri çekmesi ve bunun karşılığında Washington idaresinin kimi yaptırımları kaldırması halinde. Bu teklife Tahran’dan gelecek karşılık iki ülke ortasında tekrar diplomasi kanallarını açabilir ve İran Çin ile attığı zar oyunundan çıkarlı çıkabilir.
ÇİN İLE ANLAŞMAK TAHRAN İDARESİ İÇİN KOLAY OLMAYACAK
İran ve Çin Dışişleri Bakanları ortasında Cumartesi günü Tahran’da imzalanan ön mutabakat metni ülke içerisinde daha evvelce beklenilen sert yansıları de beraberinde getirdi. Her ne kadar ülkenin bugün karşı karşıya olduğu makûs durum Tahran idaresini Çin konusunda siyasi bir uzlaşıya taşımış olsa da, devlet dışı aktörlerin ve toplumdan baz kesitlerin Çin ile muhtemel bir muahedeye bakışı Kacarlar devrinde verilen Reuter imtiyazları yahut Türkmençay muahedesinden farksız. ABD ile nükleer mutabakatta olmayan siyasi uzlaşının Çin’e karşı olduğu lakin toplum tabanında nükleer muahedeye verilmeyen yansıların Çin ile 25 yıllık işbirliği mutabakatına verildiğini görüyoruz.
Tahran idaresi için haklı münasebetleri olan Çin ile işbirliği, bilhassa muhalifler tarafından 2. Türkmençay yahut Nasıreddin Şah’ın Baron Julius de Reuter’e kömür, demir, bakır, kurşun, petrol üzere zenginliklerini çıkarma; su kanalı, demiryolu, tramvay, yol, telgraf ve endüstriyel tesislerini işletme hakkını vermesine benzetiliyor. Toplumun kimi bölümlerindeki bu reaksiyon ise Tahran’ı Pekin idaresi ile stratejik işbirliğinde zorlayacak bir faktör.
İRAN’DA KARŞI ŞOVLAR YAPILIYOR
Başşehir Tahran ve İran’ın birkaç kentinde Çin ile muahedeye karşı olan kimi kümelerin şovları ve atılan sloganlar reaksiyonun bir kısmını oluşturuyor. Çin ile mutabakata karşı olan göstericiler, “İran satılık değildir”, “Vatanı satanlara ölüm”, “Savaşacağız, öleceğiz ve İran’ı geri alacağız” gibisi sloganlar attılar.
Tahran idaresi ise Çin ile mutabakata dair içeriden ve dışarıdan gelen yansıları 25 yıllık işbirliği mutabakatına yönelik manipüle ve sabotaj teşebbüsleri olarak görüyor.
İran Dışişleri Bakanlığının Çin ile imzalanan mutabakat zaptına ait yayımladığı 18 unsurluk metinde, rastgele bir sayı yahut detay paylaşılmadan iki ülke ortasındaki mutabakatın genel çerçevesi paylaşıldı.
Buna rağmen Petroleum Economist, İran Dışişleri Bakanı Cevad Zarif’in 2019’da muahedeye ait Pekin’e sunduğu taslağa dair kimi bilgilere ulaştığını tez ederek Çin’in İran’a 400 milyar dolar yatırımda bulunacağını açıklamıştı. Milletlerarası basına sızdırılan bu bilgilerde Çin’in İran’da petrol, doğalgaz ve petrokimya dalına 280 milyar dolar; altyapı, ulaştırma ve imalat bölümünde ise 120 milyar dolar yatırım yapacağı tez edilmişti.
Ayrıyeten Çin’in yapacağı yatırımlar karşısında İran’dan ucuz petrol ve doğal gaz alacağı ve ödemelerin iki yıl ertelemeli olarak Yuan cinsinden yapılacağı sızan bilgiler ortasında yer aldı.
Tahran idaresi ise muahedenin içeriğine ait argümanları büsbütün yalanlayarak bilhassa İran’ın güneyinde yer alan kimi adaların Çin’e verilmesi ve tekrar Çin’in İran’a 5 bin asker göndereceği halindeki haberlerin yanlışsız olmadığını açıkladı.
İran Hükümet Sözcüsü Ali Rebii, Çin ile 25 yıllık işbirliği muahedesine ait tezleri sabotaj formunda nitelendirerek, “Çin ile imzalanan metin bir muahede değil yalnızca mutabakat zaptı. Yani bir ön mutabakat ve yol haritasıdır. Yabancı medya kuruluşlarının sav ettiği üzere bu metinde hiçbir sayı belirtilmemiş yahut bir karış İran toprağının Çinlilere verilmesi kelam konusu değildir” sözünü kullandı.
Tahran idaresi Çin ile imzalanan metnin bir ön muahede olması nedeniyle mutabakata ait görüşmelerin ve detayların paylaşılmasından yana değil. Bunu mutabakata ait sabotaj ve manipülasyon ihtimalini önlemek için savunan Tahran idaresi, 25 yıllık kapsamlı işbirliği mutabakatını meclisten kabul gördüğünde kamuoyu ile paylaşmaktan yana. Lakin Çin ile muahedenin içeriğine ait savlar ve ortadan geçen 5 yıllık müddet içerisinde hiçbir detayın paylaşılmamış olması İranlıların reaksiyon göstermesine neden oluyor.
NTV
