Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Ulusal Uzay Ajansı‘ tanıtım toplantısında açıklamalarda bulundu.
2023’de Ay’a gideceğiz diyen Erdoğan,
“Güneşin kendine has hareketi olduğunu birinci keşfeden, birinci Türk ve Müslüman astronom El-Fergani’dir. Andromeda Gökadası’nı birinci defa gözlemleyen, El-Sufi’dir. Jeodezi bilimini kurucusu, yerçekimi fikrini Newton’dan 7 asır evvel lisana getiren, Güneş’in hareketlerinden mevsimlerin başlangıçlarını hesaplayan ve yaşadığı asra ismini veren El-Biruni’dir.
Bu gerçekleri asla unutmayacağız ancak şunu da bileceğiz ki bizim daha yapacağımız çok iş var. Bu büyüklerimize layık olmak için yapacağımız çok iş var. Coğrafik keşiflerle değişen güç istikrarlarının farkına varmada geç kaldık ve bunun bedelini ağır halde ödedik. Lakin bugün dünya yeni bir değişimin arifesindedir. Yeni devirde güç istikrarlarını uzay keşiflerinin bu alandaki yeni teknolojilerin belirleyeceği açıkça görülüyor dedi.
Cumhurbaşkanı Erdoğan açıklamasından sonra Google’da en çok arananlar ortasında yerini alan El-Fergani kimdir?
BİRİNCİ TÜRK ASTRONOM EL FERGANİ KİMDİR?
El Fergani birinci türk astronom olarak bilinen ve 9. Yüzyılda yetişmiş en ünlü astronomlardan biridir. Abbâsîler periyodunun önde gelen matematikçi ve astronomlarındandır. Tam ismi Ebû’l Abbâs Ahmed b. Muhammed b. Kesîr el-Fergânî’dir. 9. Yüzyıl başlarında doğduğu 861 yılında hayatta olduğu ve kısa bir mühlet sonra vefat ettiği kabul edilmektedir.
Fergani, birinci bilgilerini ünlü alımların yetiştiği Fergana’da aldı ve astronomi konusundaki bilgilerini de babasından öğrendi. Belirli bir düzeye geldikten sonra da mevcut bilgilerine yeni bilgiler katmak maksadıyla; çağının bilim, kültür ve birebir vakitte halifelik merkezi olan Bağdat’a gitti. Ömrünün yarısına yakınını orada geçiren Ferganî, kısa müddette matematik ve astronomi bahislerindeki bilgisini Bağdat bilim etrafına kabul ettirdi. Bilimin gelişmesine olan katkılarıyla bilim tarihinde isimlerinden övgüyle kelam edilen Abbasi halifelerinden Me’mun ve el-Mütevekkil periyotlarının en ünlü alımları ortasına girdi.
Fergani, astronomi, matematik, coğrafya ve mekanik alanlarında çalışmalar yaptı. Bunların ortasında astronomiye daha çok yük verdi. Bilimsel çalışmalarında deneye dayanan inceleme, araştırmalara girişti; gök cisimlerinin hareketleri üzerine çalıştı. Kur’an-ı Kerim’in ve aklın prensiplerine uymayan Batlamyusçu astronomiyi birinci kere eleştirenler ortasında yer aldı. Gök cisimlerinin akıldışı kimi ruhî cisimler değil, onların aklî, katı, homosentetik daireler biçiminde devinimlere sahip olduklarını ispatladı. Cihanın ve gezegenlerin oylum ve büyüklükleri ile birbirlerine uzaklıklarını araştırdı. Yaptığı hesaplamalar, Kopernik’e kadar Batı astronomisinde değişmez ölçüler olarak kabul edilerek, asırlarca kullanıldı.
9. yüzyılda yetişmiş ve ekliptik meyli birinci kere saptayan büyük astronomi ve matematik alımı Fergani’yi İslam dünyasından çok Batı dünyasında üne kavuşturan yapıtı “Cevâmi’u ilmi’n – nücûm” ve “Usûlü’l-harekâti’s-semâviyye” isimli çalışmasıdır. Bu yapıtın yazma nüshaları Oxford, Paris, Kahire ve Amerika’da Pirinceton Üniversitesi kütüphanelerinde bulunmaktadır. Batlamyus’un “el-Mecisti” isimli yapıtının bir özeti niteliğinde olmakla birlikte, gerek birinci ve ikinci kısımlarında takvimlerle tarihler hakkında verdiği bilgiler, gerekse Batlamyus’a karşı ortaya koyduğu kimi itirazlar bakımından başka bir kıymete sahiptir. Daha evvel birçok İslam astronomun kitapları Latince’ye çevrildiği halde hiçbiri Batı astronomları üzerinde “Cevâmi” kadar tesirli olmamıştı. Bunun en önemli nedeni, kuşkusuz bu yapıtın içeriği üzere sistematiği ile telaffuzunun de kusursuzluğudur.
Fergani’nin bir öbür yapıtı “el-Kâmil fi şan’a-ti’l-usturlâb”dır. Geometri, yıldız hesapları, usturlap ve matematik teorilerinden kelam eder. Değişik yazma nüshaları vardır.
El Fergani’nin mevt tarihi kesin olarak bilinmemekle birlikte, 861 yılında yahut birkaç yıl sonra öldüğü iddia edilmektedir.
Ay’daki “Alfraganus” kraterinin ismi El Fergani’ye ithafen verilmiştir.
NTV
