Ressam, müellif ve direktör Abidin Dino’nun vefatının üzerinden 27 yıl geçti.
Saffet Gaziturhan ve Rasih Dino çiftinin beşinci ve son çocukları olarak 23 Mart 1913’te, İstanbul’da dünyaya gelen Abidin Dino, Çağdaş Türk fotoğrafının öncülerinden biri oldu.
Şimdi 6 aylıkken Birinci Dünya Savaşı’nın başlangıç yıllarında ailesi çeşitli nedenlerle Cenevre’ye yerleşen Dino, 6 yıl burada yaşadı. Dino, bir mühlet Fransa’da da ailesiyle birlikte yaşadıktan sonra 1925’te Türkiye’ye dönerek, İstanbul’daki Robert Koleji’nde tahsil görmeye başladı.
Abidin Dino, ilkokul periyodunda evvel babası Rasih Beyefendisi, akabinde da annesi Saffet Hanım’ı kaybetti.
Sanata duyduğu ilgi nedeniyle tahsilini yarıda bırakan Dino, ağabeyi şair Arif Dino’nun dayanağıyla fotoğraf, karikatür ve yazı alanında kendini geliştirdi.
NAZIM HİKMET’İN KİTAPLARINI RESMETTİ
Dino, o yıllarda minyatür ve çizgi sanatına ilgi duydu; minyatür sanatı üzerine ağır araştırmalar yaptı.
Birinci desenlerini “Yarın” gazetesinde, birinci yazılarını ise şimdi 18 yaşındayken “Artist” mecmuasında 1930’lu yılların başında okurlarla buluşturan usta ressam, bu yıllarda birebir vakitte Nazım Hikmet’in “Sesini Kaybeden Şehir” ve “Bir Meyyit Evi” kitaplarının kapaklarını tasarladı.
Abidin Dino’nun bir periyot yaptığı Atatürk ile ilgili çizimleri de büyük bir beğeni ile karşılandı. Dino, kapak fotoğrafları çizdiği 1930’lu yıllarda halk bilimci Pertev Naili Boratav’ın kitaplarını da resmetti.
Daha sonra memlekette sanatın gelişmesini ve yayılmasını sağlamak emeliyle ressam Elif Naci, Nurullah Berk, Zeki Faik İzler, Cemal Tollu ve Zühtü Müridoğlu ile birlikte 1933’te “D Grubu” isimli sanat topluluğunu kuran Dino, bir yandan fotoğraf, karikatür ve edebiyatla önemli bir uğraş içinde olurken öbür yandan sinema alanına da ilgi duydu.
PERİYODUN ÖNDE GELEN SANATKARLARIYLA TANIŞTI
Atatürk’ün ricası ile “Türkiye’nin Kalbi Ankara” isimli bir belgesel sinema çekmek için 1933’te İstanbul’a gelen Rus direktör Sergey Yutkeviç, sinemanın çekim sürecinde bir stantta gördüğü Abidin Dino’nun fotoğraflarını çok beğendi. Atatürk de bu sürece dahil olarak ünlü direktörden bir Türk genci eğitmesi konusunda kelam aldı ve Yutkeviç fotoğraflarını çok beğendiği Dino’yu dekoratör ve ressam olarak çalışmak üzere Rusya’ya davet etti.
Abidin Dino, bu davet üzerine 1934’te gittiği Rusya’da makyajdan dekora, rejiden senaryoya kadar tüm taraflarıyla sinema ile ilgili bir eğitim aldı ve bu sırada Gertrude Stein, Tristan Tzara, Sergey Ayzenştayn, Andre Malraux ve Pablo Picasso üzere periyodun önde gelen sanatkarlarıyla tanıştı. 1937’de 2. Dünya Savaşı’nın tesiri ile Rusya’da yaşayan yabancı asıllı öğrenciler ülkeden ayrılmak zorunda kalınca Abidin Dino da Paris’e gitti.
Paris’te kimi sinema çalışmalarında bulunan Dino, tekrar bu devrin değerli şair ve muharrirleri ile yakın bir bağ kurdu. İki yıl boyunca Paris’te yaşayan Dino, daha sonra 1939’da Türkiye’ye döndü ve fotoğrafla ilgili çalışmalarına devam etti. Usta ressam, bu yıllarda emekçi, balıkçı ve köylü bireylere fotoğraflarında yer verdi.
FRANSA, CEZAYİR VE ABD BAŞTA OLMAK ÜZERE BİRÇOK FARKLI ÜLKEDE STANT AÇTI
Abidin Dino, 1941’de de arkadaşlarıyla Yeniler Kümesini oluşturdu. Türkiye Komünist Partisi’ne üye olan Dino, Tıpkı yıl Yeniler Gurubu’nun balıkçıları mevzu alan birinci standını açtığı devirde siyasi nedenlerle evvel Çorum’a daha sonra da Adana’ya sürgün edildi.
Adana’da “Türk Sözü” isimli bir gazeteyi yöneten Dino’nun bu periyot yazdığı “Kel” isimli oyunu kısa müddet sonra toplatıldı.
Dino, çizgi ve desenlerin ön plana çıktığı fotoğraflarında emekçi ve köylü tiplerini özgün bir üslupla işledi. Yapıtlarında Picasso’dan da hayli etkilenen Dino, bu periyot dilbilimci ve müellif Güzin Dino ile 50 yıl sürecek bir evliliğe imza attı. Dino, daha sonra 1943’te sürgün sona erince İstanbul’a geri döndü.
Kurtuluş Savaşı zaferini canlandıran “Toros Destanı” isimli senaryosunu 1944’te yazan Dino, o yılların genç müellifi Yaşar Kemal’le de bu senaryo aracılığıyla tanıştı ve ortalarında uzun sürecek bir dostluk başladı.
İstanbul’a döndükten sonra da yasakları devam eden Dino, 1952’de yurt dışına çıkış yasağı kalkınca Paris’e yerleşti. Fransa, Cezayir ve ABD başta olmak üzere birçok farklı ülkede stantlara imza atan Dino, Fransa Plastik Sanatlar Birliği’nin onursal başkanlığı ile New York Dünya Sanat Standı’nın sanat danışmanlığı vazifelerinde bulundu.
“MESAJ, FOTOĞRAFLA SEYİRCİ ORTASINDA HALLEDİLECEK BİR MESELE”
Fotoğraflarıyla bir bildiri iletme tasası taşımadığını belirten, “Resim bir bildiri iletmek istiyorsa kendi kendine, bu onun bileceği iş, benim değil. Zira karıştığım andan itibaren o ileti dediğimiz obje kaybolur. O, fotoğrafla seyirci ortasında halledilecek bir problem.” tabirlerini kullanan Dino, bir röportajında Paris’e yerleşmesini şu sözlerle anlatmıştı:
“1952 yılında Paris’e geldim, yerleştim, çalışmaya başladım. Birinci standımı lakin 1956 yılında açabildim. Bir mühlet çabalamak icap ediyordu lakin başlangıçta güzel deneylerim oldu. Mesela 1938’den beri tanıdığım Picasso beni Vallauris’e çağırdı. Orada seramik yaptık birlikte. Birlikte biraz tezli kaçacak lakin birebir atölyede ve birebir masada Picasso’yla birlikte seramikler yaptık. Tekrar fotoğraf yapma isteğim canlandı ve Paris’e döndüm. Paris’te bir müddet çabaladıktan sonra ki bu uğraş ebediyen uzun sürüyor ve serüvenli bir efordur ressamların sıkıntısı, birinci standımı yaptım. Birinci sergiden sonra birçok kapılar açıldı.”
Abidin Dino, birebir röportajda fotoğraf yaparken neler hissettiğini de şöyle söz etmişti:
“Pek düşünmeden yapmak lazım. Bir kaynaktan akan su doğal olarak nasıl akıyorsa fotoğrafın de şiirin de o formda akması lazım. Bir iç mecburilik sonucu. İçeriden o mecburilik bulunmadıkça bir şey yapmanın imkanı yok. Bu berbat bir tembellik belirtisi değil, yalnızca o iç kaynağın olmaması. Bir ip cambazına tam ipin üzerinde dolaştığı sırada derseniz ki ‘neler düşünüyorsunuz?’, ‘birtakım fizikî kanunları düşünür müsünüz?’ ‘düşerseniz size ne olur?’ diye, o sahiden düşünüp de size karşılık vermeye çalışırsa kesinlikle ki düşer. Ressamlar için de galiba tıpkı sorun var. Düşünmemek lazım mümkün mertebe. Bu mümkün değil maalesef. Tamamen düşünmezsek tahminen mükemmeller çıkacak ortaya. Bir karara bağlı bir iş değil yapılan fotoğraf, bir ihtiyaç.”
SANAT HAYATI BOYUNCA 50’NİN ÜZERİNDE STANDA İMZA ATTI
Fikret Mualla, Hakkı Anlı, Remzi Raşa, Selim Turan, Avni Arbaş, Nejat İhtilal, Mübin Orhon ve Albert Bitran ile bir arada “Paris Türk Ekolü” pentür sanatkarlarından gösterilen usta ressamın “Eller, Parmaklar, Acılar, Acayipler, Tedirginler, Domatesler” başlıklı standı 1984’te ve “Bu Dünya Sergisi” 1987’de İstanbul’da açıldı.
Heykelle de ilgili olan Dino’nun el motiflerinden oluşan bir yapıtı ise 1993’te Maçka’ya yerleştirildi. Birebir yıl, Dino’yu anlatan “Biçimden Öte” ve “Acıyı Çizmek” isimli kitapları yayımlandı.
Sanat hayatı uzunluğunda 50’nin üzerinde standa imza atan sanatkara, 1990’da tiroid kanseri teşhisi konuldu ve 7 Aralık 1993’te Paris’te vefat etti. Sanatkarın cenazesi daha sonra İstanbul’a getirilerek, Aşiyan’daki aile mezarlığında toprağa verildi.
Usta sanatkarın vefatının akabinde “Kültür, Sanat ve Siyaset Üstüne Yazılar” ismi altında, “Kısa Hayat” hikayesi, “Kel” ve “Verese” isimli oyunları, “Eller”, “Pera Palas”, “Sinan” isimli anlatıları ve 1938-1993 tarihleri ortasında yazdığı yazılar yayımlandı. Ayrıyeten sanatkarın eşi Güzin Dino’nun da “Gel Vakit Git Zaman-Abidin Dino’lu Yıllar” isimli bir kitabı da bulunuyor.
Abidin Dino’nun kaleme aldığı yapıtları ise özetle şöyle:
Oyun : “Kel” (1944), “Kel- Verese” (1947) Deneme: “Ölüm mü ? Ne Buluş” (2004), “Eller” (2005)
Monografi: “Fikret Mualla” (1980), Ferit Edgü’nün hazırladığı “Kısa Hayat Öyküm” (1996)
Hikaye: Tekrar Ferit Edgü tarafından 2002’de hazırlanılan 1934 ve 1940 yılları ortasında yayınlanmış 5 hikayesi ile yayınlanmamış 3 kısa sinema hikayesinin yer aldığı “Yeditepe Öyküleri”
Anlatı: “Pera Palas” (1994), Ferit Edgü’nün yayına hazırladığı “Sinan” (1996) ve “Ne Hoş Çocukluktu” (2002), “Kızılbaş Günlerim” (2001)
ARŞİV: İSTANBUL ADLİYESİ’NE SOKULMAK İSTENEN CÜRÜM ALETLERİ SERGİLENDİ
NTV
