Yeşilçam’ın futbolcu yönetmeni Memduh Ün anılıyor

Mesleği boyunca, üretimci olarak 124, direktör olarak 72, oyuncu olarak ise 48 sinemada yer alan Yeşilçam’ın başarılı isimlerinden Memduh Ün‘ün vefatının üzerinden 5 yıl geçti.

Arif Memduh Ün, polis Mustafa Ün ile Makbule Ün’ün çocuğu olarak 14 Mart 1920’de İstanbul’un Kasımpaşa semtinde dünyaya geldi.

Vefa Lisesinden mezun olduktan sonra 1938’de girdiği İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesinden üçüncü sınıfta ayrılan Ün, futbola ilgisi hasebiyle, 1940 -1942 ortasında BJK Beşiktaş’ta, 1941’in yaz mevsiminde Ankara Demirspor’da oynadı.

Direktör, senarist, üretimci ve oyuncu Ün, 1946’da Ankara’da askerliğini tamamladı.

Memduh Ün, askerliğinin ardından İstanbulspor ve İETT futbol kadrolarında idmanlara katıldı. Birebir devirde Eskişehir Şeker Fabrikası, TCDD ve Elektrik Yönetiminde memurluk yaptı.

DAMGA SİNEMASIYLA SİNEMAYA GİRİŞ YAPTI

Üretimci Hürrem Erman’ın teklifi sonucu 1947’de rol aldığı Damga sinemasıyla sinemaya giriş yapan Ün, 1951’de Hayat Acıları sinemalarında yer aldıktan sonra Arşavir Alyanak ile Yakut Sinema’yı kurarak yapımcılığa başladı.

Ün, 1954’te Yetim Yavrular ile direktörlüğe adım attı. Yapımcılık ve yönetmenliğin yanı sıra si­nema oyunculuğunu da sürdürdü.

Yakut Sinema ve öbür şirketlerin sinemalarında oyunculuk yapmaya devam eden Ün’ün, birinci direktörlük tecrübesi Düşman Aşıklar filmi beklediği ilgiyi görmedi.

Usta direktör sinema anılarının yer aldığı Memduh Ün Sinemalarını Anlatıyor adlı kitapta bu durumdan şu sözlerle bahsetti:

“İlk sinemam olacaktı, kendime çok güveniyordum. O güne kadar üretilmiş en iyi sineması yapacağıma inanıyordum.Bitirdiğimde değil en iyi sineması çekmek o güne kadar ülkemde üretilmiş en berbat sineması yapmış olduğumun ayırdına vardım.Ciddi şoka girdim.”

SİNEMADA ÇOCUK YILDIZLAR DEVRİNİ BAŞLATTI

Ün, 1955’te Yetim Yavrular ile başarıyı yakaladı, 1959’a kadar birçoklarında Saygıdeğer Ziya’nın başrol oynadığı koyu melodram sinemalar yapmaya devam etti.

Başarılı üretimci, 1958’de yapay bir duygusallık motifi içinde, da­yanışma, karşılıklı sevgi ve gerçekleşmesi olanaksız iyimserlikleri bir ortada, büyük kentin küçük insanları etrafında işleyen Üç Arkadaş filmini yaptı.

Sinemanın akabinde büyük bir üne kavuşan direktör, 1960’ta Kurtuluş Savaşı’nı mevzu alan Ateşten Damla, 1961’de duygusallığı bu kere küçük çocuk mo­tifinde tekrarlayan “Ayşecik” sinemasını yaptı.

Ün, Ayşecik filmiyle sinemada çocuk yıldızlar devrini başlattı. Bu muvaffakiyetinin akabinde Arşavir Alyanak ile Yakut Sinema’da olan iştirakine son vererek Uğur Sinema’yı kurdu.

Bir röportajında “Ayşecik sinemasında 4.5 yaşında bir çocuğa ben başrol oynattım. Bugün bu türlü bir riski hangi direktör alır?” diyen Ün, oyuncu seçerken nelere dikkat ettiğini ise şu sözlerle anlatmıştı:

“Hikayeyi başımda canlandırırım. Ve ona uygun beşerler arıyorum. ‘Aman çok iyi oyuncu olsun’ diye bir korkum yok. İmaj olarak oraya uyacak, o karakteri taşıyacak oyuncuyu arıyorum. O kim olursa olsun, ‘Ben onu oynatırım’ diyorum. İster sokaktan aldığım birisi olsun, isterse öteki biri. Zıkkımın Kökü’nü çekeceğim vakit bir kız oyuncu arıyordum. Bir gün, Uğur Sinema’ya gelirken sokakta bir bayan gördüm, yanında da hoş bir kız vardı. Ofise geldiğimde, çabucak birini sokağa gönderdim, ‘Gidip şu anne ve kızını buraya getirin’ dedim. Getirdiler, gerçekten küçük kız sinemada oynamak istiyormuş. Hayatında hiçbir sinemada oynamamış. O küçük kız, Yardımcı Bayan Oyuncu Ödülü’nü aldı.”

FATMA GİRİK İLE GÜÇLÜ BAYAN TİPLERİ ÜZERİNDEN SİNEMALARA İMZA ATTI

Ün, 1961’de Edmund Morris’in Tahta Çanak­lar adlı piyesinden yola çıkarak Kırık Çanaklar’ı çekti. Gerçek hayattaki şahısları beyazperdeye olduğu üzere yansıtması ve iki başka jenerasyonun dayanışmasını melodram ögelerinden arınmış olarak ele alması, Kırık Çanaklar’ı hem Ün’ün, hem de Türk sinemasının başarılı yapıtları ortasına kattı. 1963’ten sonra Ün, yapımcılık ve direktörlük yeterince ticari gaye güden melodramlar, güldürüler, polisiyeler ve yabancı kaynaklı filim, roman, piyes uyarlamaları yaptı. 1994’ten itibaren ise Mimar Sinan Üniversitesinde uygulamalı montaj dersleri verdi.

Ayhan Işık ile polisiye ve güldürü sinemaları yapan Ün, Fatma Girik ile güçlü bayan tipleri üzerinden sinemalara imza attı.

Sinemalarıyla “En Uygun Yönetmen” ve “En Düzgün Film” üzere ödüllere layık görülen Ün, yerli ve yabancı uyarlamalara yönelerek Orhan Kemal, Kerime Az, Graham Green, William Irish, Peride Celal üzere isimlerin yapıtlarını sinemaya uyarladı.

Memduh Ün, 1961’de Türk Sinemaları Yarışması’nda Kırık Çanaklar sinemasıyla, 1966’da 3. Antalya Sinema Festivali’nde Namusum İçin filmiyle “En Güzel Yönetmen” mükafatlarını kazandı. 1990’da çektiği Bütün Kapılar Kapalıydı filmiyle Antalya Sinema Festivali’nde en iyi kurgu kolunda aldığı mükafatla birlikte heyet özel ödülünün de sahibi oldu. 1998 Antalya Sinema Festivali’nde “Yaşam Uzunluğu Onur Ödülü”nün sahibi oldu.

ÜRETİMCİ OLARAK 124, DİREKTÖR OLARAK 72 SİNEMAYA İMZA ATTI, 48 SİNEMADA ROL ALDI

Üretimci olarak 2005’e kadar 124, direktör olarak 72 sinemaya imza atan, oyuncu olarak ise 48 sinemada rol alan Ün, yetenekle ilgili olarak kitabında “Ben bir insanın oyuncu, direktör ya da ressam doğduğuna inananlardanım. Eğitimi ikincil öge olarak görüyorum. Muvaffakiyet ile eğitim direkt ilişkilendirilmemeli. Ressamların birden fazla akademi mezunu olsalar da Balaban gibisi sanatkarlar basitçe çıkabiliyor” sözlerine yer vermişti.

Memduh Ün 16 Ekim 2015’te 95 yaşındayken Bodrum’da tedavi gördüğü hastanede hayatını kaybetti.

Oyuncu olarak Sinema Bir Mucizedir, Düş Gezginleri, Gün Ortasında Karanlık, Görev Uğruna, Garip, Çarıklı Milyoner, Zübük, Orta Direk Şaban, Bekçiler Hükümdarı, Yıkılmayan Adam, Beşerler Yaşadıkça, Kırık Hayatlar, Yetim Ömer, Karadeniz Postası ve Damga üzere sinemalarda rol alan sanatkarın direktörlük yaptığı sinemalardan kimileri şöyle:

Yetim Yavrular – 1955

Ana Hasreti – 1956

Yetim Ömer – 1957

Üç Arkadaş – 1958

Ayşecik – 1960

Kısmetin En Hoşu – 1962

Üç Tekerlekli Bisiklet – 1962

Belalı Torun – 1962

Güneş Doğmasın – 1961

Akasyalar Açarken – 1962

Yavaş Gel Güzelim – 1963

Ağaçlar Ayakta Ölür – 1964

Yıldız Zirve – 1965

Yoksul Çocuklar – 1966

Yaprak Dökümü – 1967

Beşerler Yaşadıkça – 1969

Sezercik Aslan Modülü – 1972

Ağrı Dağı Efsanesi – 1975

Cevriyem – 1978

Kanlı Nigar – 1981

Garip – 1986

Gün Ortasında Karanlık – 1990

Yer Çekimli Aşklar – 1995

Sinema Bir Mucizedir / Büyülü Fener – 2005

NTV