Suudi Arabistanlı gazeteci Cemal Kaşıkçı, 2 Ekim 2018 tarihinde İstanbul’daki Suudi Arabistan Başkonsolosluğu’nda öldürüldü.
Kaşıkçı cinayetinin üzerinden iki yıl geçti lakin hala sorumlular ortaya çıkartılamadı.
NTV takımından Deniz Kilislioğlu, Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Müfettişi Anges Callamard’la görüştü.
Callamard, NTV’nin sorularını yanıtladı.
NTV: Cemal Kaşıkçı’nın öldürülmesinin üzerinden 2 yıl geçti. Dünya bu iki yılda neden sesini yükseltmedi ve bu cinayetin sorumlusunu parmakla gösteremedi?
Callamard: Bu, uluslarası bağlarla, güç münasebetleriyle irtibatlı bir soru aslında.Bu süreçte bir ismin ortaya çıkarılamamış olmasından ötürü çok üzgünüm. Adalet, hesap verilebilirlik konusunda yapılanlardan daha fazla bir şey yapılmamış olduğu için çok hüzünlüyüm.
Sanırım, bu memleketler arası nizam içinde, denetim ve güç istikrarları ortasında Suudi Arabistan devletinin başındaki isimlerle ilgili bir davet yapmak çok güç. Ancak bence Muhammed Bin Selman infazla ilgili süreci başarısız bir halde ele aldı ve aslında bu durum işin nereye gittiğini parmakla işaret etti.
NTV: Siz başından itibaren bağımsız bir yargı süreci olması gerektiğini söylüyorsunuz. Yazdığınız Cemal Kaşıkçı raporunda, BM İnsan Hakları Konseyi’nden, BM Güvenlik Konseyi’nden ya da BM Genel Sekreteri’nden Cemal Kaşıkçı’nın öldürülmesiyle ilgili ek isimli soruşturma başlatmasını istediniz. Bildiğimiz kadarıyla BM yani sizin kendi kurumunuz bile bu türlü bir ek soruşturma başlatmadı. Yanıtınız ne olacak?
Callamard: Hayır başlatmadı. Bu hususta çok üzgünüm. BM’nin karar verici organları aksiyona geçme konusunda mevzuda cüret gösteremedi. Bu cinayetin bir boyutu da dünyadaki gazetecileri amaç almasıdır. BM Genel Sekreteri eylemsizliğini, bürokrasinin ardına saklanarak açıkladı. Elbette daha fazlasını yapabileceklerini biliyorlardı ve yapmamayı seçtiler.
BM olması gerektiği üzere basına karşı şiddete, karşı duruşunda kararlı gözükmedi. Bu yüzden bu tip sıkıntıları, siyasetin dışına çıkarmalıyız. BM içinde bu mevzuyla ilgili bir daimi enstrüman olmalı. Yani şu demek: Bu türlü mevzularda BM Genel Sekreteri’nin adımı olmadan harekete geçebilecek bir yapı kurulmalı. Gazetecilere, insan hakları savunucularına karşı süratlice harekete geçebilecek bir yapı olmalı bu.
BM dışında ise bu bahisle ilgili atılabilecek adımlar atıldı. Türkiye’de bir yargı süreci başladı. Türkiye bu bahiste öncü bir aktör oldu ve Türkiye’deki yargı sürecini olumlu görüyorum. ABD’de ise Kongre değerli adımlar attı. Kongre CIA Başkanı’na, Muhammed Selman’ın bu cinayetle ilgili sorumluluğuna dönük raporunu yayınlaması için davet yaptı. Alışılmış bir de Suudi Arabistan’a silah ambargosu konusunda yapılan bir davet da vardı. Fakat tüm bu davetler ABD Lideri, Beyaz Saray’ı işgal eden kişi tarafından veto edildi. Kasım’da bilindiği üzere ABD’de seçimler var, o seçimlerden sonra Kongre bu talepleri konusunda ısrarcı olmalı.
NTV: Joe Biden seçilirse bu bahiste bir değişiklik olabileceğini düşünüyor musunuz?
Callamard: Bence Biden seçilirse, Onun açısından bu tip demokratik süreçleri reddetmek güç olacaktır. Ben buna inanıyorum. Hepimiz aslında bu soruyu soruyoruz. Biz, Beyaz Saray’ın bir şey yapması gerektiğini söylemiyoruz, yapılana mahzur olmaması gerektiğini söylüyoruz.
Bunların yanısıra bugün diplomatik açıdan tartışılan bir şey daha var, o da Batılı ülkeler açısından Suudi Arabistan’ın stratejik kıymeti. Suudi Arabistan’ın, güya bu türlü Ortadoğu’da onsuz bir şey yapılamazmış üzere kutsal bir durumu var lakin ben artık bunun değişmeye başladığını düşünüyorum. ABD’de bu görüş, diplomatik, stratejik ve ulusal güvenlik düzeylerinde bir noktada olgunlaşacak.
Bir öteki şey, dünyadaki Suudi muhalifler, ülkede demokratik talepler için geçen hafta bir muhalif parti kurdu, ki kimi kurucuları Cemal Kaşıkçı’nın yakın arkadaşlarıydı. Cemal de öldürülmeden evvel bir tertip kurma arayışındaydı, bu arayış bitirilmeye çalışılmıştı. Ancak o tertip, Cemal Kaşıkçı’nın ikinci vefat yıldönümünde kurulmuş olacak. Tüm bunlar cinayetlere karşı sessiz kalınmayacağının işaretidir.
NTV: Sayın Callamard, bir soru var ki, benim için bu sorunun hala açık yanıtı yok bu geçen iki yılda. Suudi Arabistan neden Cemal Kaşıkçı’yı gaye olarak seçti? Kaşıkçı neden Suudi Arabistan’ı bu kadar rahatsız etti? Riyad kendine siyasi bir tehdit olarak mı gördü? Yoksa daha büyük gayeye Cemal Kaşıkçı üzerinden bir ileti mı verilmek istendi?
Callamard: Bu soruyu hepimiz soruyoruz aslında. Ancak son 2-3 yılda Muhammed Bin Selman idaresindeki Suudi Arabistan’ı düşündüğümüzde, Veliaht Prens’in, kendisine karşı olarak algılanan insanlara dönük artan bir baskısı olduğunu biliyoruz. Çok fazla takipçisi olan toplumsal medya aktivistleri var, gazeteciler var. Cemal öldürüldü fakat bunun yanısıra mahpusta çok sayıda gazeteciler de var.
Cemal Kaşıkçı’ya dönük operasyonun haricinde Kanada’da da misal bir hadise yaşanmıştı. Hanedana çok yakın bir isim, daha sonra Kanada’ya sürgüne gönderildi. İleride de olacaktır bu türlü şeyler. Sizin sorunuza fakat “rejimin doğası” ile karşılık verilebilir. Şu anda hiçbir farklılığı tolare etmeyen bir idare var. Suudi Arabistan’da bir otomobil kullanmak için talepte bulunan ve 3 yıldır cezaevinde olan bayan var. Bunlar akıl almaz değil mi?
NTV: Münasebetiyle diyorsunuz ki, bunun ardında daha büyük şeyler aramaya gerek yok. Gerçek mu?
Callamard: Cemal natürel ki bir direkt amaç. Meşruiyet çerçevesinde vazifesini yapan bir gazeteci. Sistemin bir kesimiydi, hiçbir periyot radikal olmadı. Ölçülü bir adamdı. Washington Post üzere memleketler arası manada büyük bir medya kuruluşunda çalışıyordu ve Suudi Arabistan hakkında değerli bir makale hazırlıyordu.
Öldürülmeden 2 ay kadar evvel Ortadoğu’da demokrasi ismi altında yeni bir tertip kurma uğraşındaydı, geçen hafta kuruldu o tertip. Suudi Arabistan idaresinin propogandalarına karşı çaba ediyordu. Tüm bu sebeplerden Suudi Arabistan idaresi kendisini bir tehdit olarak algılıyordu ve sesinin kısılmasını istiyordu.
NTV: Yani diyorsunuz ki Suudi Arabistan yetkilileri, bunun gerisindeki güçler, Konsolosluğu özel olarak seçti ve bir dokunulmazlık olsun istedi ve böylelikle cinayeti yapabileceklerdi. O denli mi?
Callamard: Konsolosluğun seçilmesinin sebebi buydu diyemem ancak Konsolosluk aşikâr şeyleri örtmek için kullanılmış olabilir. Cemal Kaşıkçı Washington’da uzun müddet vakit geçirmiş biri, orada bir şeyler yapmak istediler fakat lojistik, operasyonel ve siyasi olarak orada yapamadılar. Cemal Türkiye’deydi ve Konsolosluk’ta bu türlü bir hareketin yapılabileceğini düşünmedi. Dokunulmazlık konusunu sahiden bilemiyorum lakin.
NTV: Biz hala Cemal Kaşıkçı’nın cesedi nerede bilemiyoruz. İki yıldır. Sizce nerede? Ya da geriye bir ceset kaldı mı?
Callamard: Kalıntıları kaldı. Türkiye’deki davada görgü şahitlerinden biri -Konsolosluk Konutu’nda çalışan bir kişi bu- konuta geldiğinde ne gördüğünü anlattı.
Biliyorsunuz, cesedin nerede olabileceğiyle ilgili 2 tez var. Cesetin oradaki kuyuya atıldığı, oburu de cesedin yüksek ısıda yakıldığı. Bu çalışan, konuta geldiğinde, bahçedeki kuyunun pak lendiğini hatta onarıldığını anlattı. Bu kişinin tabirlerinden yola çıkarak, cesedin yakıldığı varsayım ediliyor. Fakat cesedin geri kalanının nerede olduğunu ve bu cesedden nasıl kurtulduklarını bilmiyorum. Cemal’in öldürülmesi “ortadan kaldırmaydı”. Cesedin nerede olduğu konusunda hala soru işaretleri var.
NTV: Suudi Arabistan, “Bizimle ilgisi yok” dedi lakin Cemal Kaşıkçı’nın öldürüldüğünü açıkladı. Suudi Arabistan idaresinin bu cinayetle bir ilgisi yoktur, bir küme insanın yaptığı bir şeydir dedi. Pekala lakin ceset ile ilgili neden bir açıklama yapmıyor? Bununla ilgili bir bilgisi varsa, neden açıklamıyor? Bununla ilgili varsayımınız ne?
Callamard: Bakın, bir devletin büsbütün hatalı olup olmadığına dair bir iddia yapmak istemiyorum. Lakin bu devlet daima olarak palavra söyledi. Günlerce Kaşıkçı’nın kayıp olduğunu söyledi ve sonunda öldürüldüğü ortaya çıktı. Palavra söylemeye devam ettiler. 17 bireyle ilgili bilgileri gizlediler ki bu yeniden memleketler arası hukuku ihlal etmektir.
Süren davayı bâtın tuttular, medyanın ve kamuoyunun bu davayı takip etmesini engellediler. Bunlara bakınca varsayımlar yürütmeye çalışabiliriz lakin temel nokta şu: Bu devlet palavra söylüyor! Devlet yetkilileri palavra söylüyor! Global tesirini, bu sorundan sıyrılmak için kullanıyor. Fakat bence bu işe yaramıyor.
Benim raporum açıkça devlet sorumluluğunu işaret ediyor ve bu raporun akabinde Suudi Arabistan hiçbir şey söylemedi. Kendilerinin sorumlu olmadığına dönük hiç bir şey söylemediler. “Biz değiliz” demediler. Şayet insanların size inanmasını istiyorsanız, kanıtlamanız gerekiyor. Lakin bunu yapmadılar. Bu, palavra söyleyen bir devlet.
NTV: Türk yetkililerin sahip olduğu, infaz esnasındaki o ses kaydını dinlediniz değil mi?
Callamard: Evet dinledim.
NTV: Pekala orada ne duydunuz da bu sizi raporunuzda yazdığınız “Bu infazda Suudi Devleti’nin de sorumluluğu olduğu” sonucuna ulaştırdı?
Callamard: Bu yalnızca ses kayıtlarına dayandırılabilecek bir şey değil. Bir çok diğer faktöre bağlı bu sonuca vardım. Öncelikle hadisenin yaşandığı yer. Cinayet resmi bir bina olan Konsolosluk’ta yaşandı. İkincisi cinayete bir tabip hariç, Suudi Devlet İstihbaratı ve güvenlik ünitesi üyesi 15 kişi dahil oldu. Bu şahıslar son derece üst seviye isimlerdi. Üçüncüsü, bu bireyler devlet kaynaklarını kullanarak seyahat etti. Kimileri diplomatik müsaadesi olan özel jet ile geldi.
Cinayetten sonra 17 kişilik küme Suudi Arabistan’a döndü. Suudi Arabistan devleti 10 günden fazla müddet, her hangi bir Türk incileme grubuna müsaade etmeden o konsolosluğun içindeydi. Bu süreçte bütün kanıtları temizlediklerine dair net deliller var. İşte tüm bunlar Suudi Devletinin sorumluluğu olduğunu gösteriyor. 17 kişi devletin talimatıyla geldi. Bunlar doğal ki ses kaydı ile ilgili hususlar değil.
Ses kaydına gelince, Cemal Kaşıkçı’nın öldürülmeden 2 gün evvel Konsolosluğu birinci ziyaretinde, içerideki yetkililerin Riyad’ı aradığına ve “Cemal Kaşıkçı aradığımız adam mı?” diye sorduğuna dair kayıtlar var. Bu noktada aslında Cemal öldürülmeden iki gün evvel cinayetin planlandığı görülüyor.
NTV: O ses kaydında sizi şoke eden ne duydunuz?
Callamard: Elbette beşerler daima Cemal’in son anlarını anlatıyor. Bunlar fecî derecede acı verici , çok üzücü ve dramatik elbette. Lakin benim için çok duygusal olan, öldürülmeden bir kaç dakika evvel Cemal ve yetki liler ortasındaki konuşmaydı. Cemal, çok sakin ve tüm diyalog boyunca yumuşak, nazik. Karşısında ise cellatları var. Cemal giderek hayatının tehlikede olduğunu anlıyor ve cellatlarıyla muahedeye çalışıyor. Ancak başından itibaren onlar çok açık, öldürüleceklerini biliyorlar. Benim için bu anlar ses kaydının en acıklı kısmıydı.
NTV: Yargı süreciyle ilgili, Suudi Arabistan’daki davada 5 kişi 20 yıl mahpus cezasına çarpıldı. Öbür 3’ü 7 ila 10 yıl ortasında değişen mahpus cezalarına çarptırıldı. Bu cezaların kâfi olduğunu düşünüyor musunuz?
Callamard: Bakın, benim için burada sorun cezaların tartısı değil. 5’i başlangıçta idam cezasına çarptırıldı. Daha sonra bu cezalar 20 yıl mahpus cezasına dönüştürüldü. Lakin benim karşı durduğum nokta yargılama sonucuna değil, bu yargılama sürecine . Bu şahısların, 2019 Ocak ayında duruşmadaki birinci tabirlerini kapalı kapılar gerisinde vermiş olması. Failler hiçbir vakit kamuoyu önüne çıkarılmadı. Duruşmaya çıkarılanların bu cinayetin kapalı kalmış noktalarını ortaya çıkaracak şahıslar olmadı.
En azından biri, Veliaht Prens Muhammed Bin Salman’ın özel danışmanı Suud El-Kahtani’ydi ve O dava süreçlerine girmedi. Savcı, El-Kahtani’yi duruşmaya getiremedi. Bırakın sanık olarak, görgü şahidi olarak bile duruşmaya getiremedi. Bu sürecin sonucunda 5’i idam cezasına çarptırıldı , ki bu bireyler kiralık katillerdi, daha üst düzeyde olanlar ya daha az ceza aldı ya da hür kaldı.
Aile failleri affetti ve daha az ceza aldılar. Hasebiyle başından itibaren bu süreç bir hukuk parodisiydi. Şunu lütfen unutmayalım: Bu süreç yalnızca Cemal Kaşıkçı’nın öldürülmesi değildir, ortadan yok edilmesidir, azap görmesidir, milletlerarası kuralları ihlal etmektir, BM muahedesine karşıtlıktır. Yani bu dava hiçbir şeydir.
NTV: Son olarak Bryan Fogel’in yönettiği “Muhalif” isimli sinemasını sormak istiyorum. Cemal Kaşıkçı’nın 2’inci vefat yıldönümünde vizyona girecek. İzleme bahtınız oldu mu bilmiyorum.
Callamard: Şahane bir sinema. Çok güçlü, çok iyi hazırlanmış, çok tutkulu bir sinema.Suudi Arabistan’ın muhalifleri nasıl amaç aldığını anlatan iyi bir sinema. Neredeyse bir tansiyon sineması. Çok etkileyici. Bir Ortadoğulu adamın genç ve yaşlı hallerini çok iyi sunan, baskı ve zulüme karşı dik duruşunu çok iyi anlatan bir sinema. Bilindiği üzere Müslümanlara dönük son devirde nefret telaffuzları var. Müslümanlara karşı batıda, bizim ülkelerimizdeki büyük bir yanlış anlaşılma var. Ortaya konulan bu portre, insanlık ve cihan için çok hoş bir ileti.
NTV: Filme dönük yorumlara baktığımda, bu sineması çekmeyi düşünen isimlerden biri olan Sean Penn de sinemayla ilgili şöyle söylüyor. Bu sinema, bu Amerika devrini en iyi anlatan en kritik sinemalardan biri. Hasebiyle aslında başladığımız noktaya geliyoruz. Siz de söylediniz, memleketler arası toplum bu mevzuyu dünyanın gözü önüne getirmeye yürek edemedi dediniz. Tıpkı noktada bitiyoruz gördüğüm kadarıyla. Bu sorunu çözmek ve aydınlatmak için daha fazla yüreğe gereksinimimiz var. Hakikat mu ?
Callamard: Kesinlikle. Aslında pek çok insan bu hususta cüret gösterdi. Lakin muhtaçlığımız olan bunun devam etmesi. Milletlerarası medya, Türk medyası inanılmazdı bu süreçte. Memleketler arası İnsan Hakları örgütleri çok iyi çalıştı. Ben kendi üzerime düşeni yaptım. Cemal Kaşıkçı’nın nişanlısı Hatice Cengiz harika işler yaptı. Adaletin yerini bulması gerektiğini söyledi. Bunu yapmaya devam edeceğiz. Cemal için, Cemal’in “demokrasi, insanlık ve ferdî haklar” vizyonu için savaşmaya devam etmeliyiz.
NTV