Kayhan Karaca / NTV Strasbourg
Avrupa İnsan Hakları Duruşması (AİHM) Lideri Robert Spano geçtiğimiz günlerde Adalet Bakanlığı’nın davetlisi olarak Türkiye’ye resmi bir ziyaret gerçekleştirdi. Ziyarette Spano’ya AİHM’nin Türk yargıcı Saadet Yüksel de eşlik etti.
Ankara, İstanbul ve Mardin’i kapsayan bu ziyaret yurt içi ve dışında kimi etraflarda eleştirildi. Hatta “Ankara’ya para istemeye gitti” üzere akılalmaz ve gerçek dışı bilgiler yayılmaya çalışıldı.
Tenkit tabir özgürlüğünün, söz özgürlüğü de demokrasinin olmazsa olmazıdır elbette. AİHM, 1976 yılından bu yana söz özgürlüğüne ait her kararında, “…ifade özgürlüğü yalnızca lehde olan ya da zararsız ya da ilgilenilmeye değmez görülen haber ve fikirler için değil, birebir vakitte devletin ya da nüfusun bir kısmını inciten, onları şok eden, rahatsız eden haber ve niyetler için de uygulanır. Bu çoğulculuğun, müsamahanın ve açık fikirliliğin gerekleridir. Bunlar olmaksızın demokratik toplum olmaz” der (Handyside kararı).
AİHM de eleştirilebilir, eleştiriliyor da. Fakat AİHM Başkanı’nın Türkiye ziyaretini gaye alan tenkitler ya temelsiz ya da –bilinçli yahut bilinçsizce- yanlışlı. Bu tenkitlerin birçok AİHM sistemini gereğince bilmemekten kaynaklanıyor. Bazıları ise Strasbourg Mahkemesi’ni siyasi bir misyon üstlenmediği için eleştiriyor.
Açıklayalım.
AİHM, Türkiye’nin de 1949’dan bu yana kurucu üyeleri ortasında yer aldığı Avrupa Konseyi’ne bağlıdır. AİHM’nin temelini oluşturan Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ni (AİHS) 1950 yılında hazırlayan 12 Avrupa ülkesinden biridir Türkiye. Bu gerçek Türkiye ve Avrupa’da pek az kişi tarafından bilinir.
AİHM 1998’deki ıslahatın akabinde tek bedenli, daimi bir duruşma haline geldi. Gerçek manada o tarihten itibaren kurumsallaştı.
HER AVRUPALI HÜKÜMET LIDERI AİHM LIDERI İLE GÖRÜŞÜR
AİHM liderleri üye devletlere nizamlı resmi ziyaretler gerçekleştirirler. Bu ziyaretler rutindir ve hükümetlerin daveti üzerine tertiplenir. Bu nedenle devlet protokolü kaçınılmazdır. AİHM liderlerinin ziyaret ettikleri ülkelerin devlet yahut hükümet liderleri ve adalet bakanlarıyla görüşmeleri çok doğaldır. Paris’te Macron, Berlin’de Merkel, Moskova’da Putin ile görüşmek ne kadar olağan ise Ankara’da da Erdoğan’la bir ortaya gelmek o derece doğaldır. AİHM sisteminin ruhu, emeli ve işleyişi budur. Birebir halde Strasbourg’da Avrupa Konseyi’ni ziyaret eden her Avrupalı devlet ve hükümet lideri kesinlikle AİHM lideriyle da görüşür.
Bu ziyaretler bilhassa AİHM ile üye devletlerin yüksek duruşmaları ortasındaki diyalog açısından kıymetlidir. Burada parantez açıp, AİHM’nin bir temyiz duruşması olmadığını hatırlatmakta yarar var. Strasbourg Duruşması yargıçları ulusal duruşmaların kararlarını tekrar yargılamazlar. O kararların AİHS yahut AİHM içtihadıyla uyumlu olup olmadığına bakarlar.
AİHM bu nedenle ikincillik sistemiyle çalışır. Ana gaye AİHM içtihadının üye ülkelerdeki duruşmalar tarafından pratikte uygulanmasını sağlamaktır. Böylece Avrupa genelinde müşterek bir hukuk alanı oluşturulması hedeflenmektedir. AİHM sayesinde 1970’li yıllardan itibaren bu alanda çok değerli adımlar atılmıştır. Türkiye hakkında alınan bir karar, örneğin, Fransa’da gözaltı kanununun değişmesine neden olmaktadır (Salduz kararı). AİHM bu açıdan bakıldığında dünya için bir laboratuardır. Asya, Afrika ve Kuzey ve Latin Amerika duruşmaları için bir referanstır.
AİHM Lider ve yargıçları siyasetçi yahut bir sivil toplum kuruluşunun üyesi değildir. İnsan haklarıyla uğraştıklarından önlerine gelen belgelerin birçok siyasi karakterli olabilir. Ama AİHM Başkanı’nın siyasi ileti vermek üzere bir misyon ya da işlevi yoktur.
TÜRKİYE ZİYARETİ
Robert Spano Mayıs 2020’de AİHM başkanlığına getirildi. Vazifeye gelir gelmez Adalet Bakanlığı tarafından Türkiye’ye davet edildi. AİHM bu ziyaret için bir an bile tereddüt etmedi. Türkiye AİHM önünde hakkında en fazla dava başvurusu bulunan devletlerden biri. Şu an Ankara’ya karşı yaklaşık 10 bin müracaat bulunuyor AİHM gündeminde. Ankara ile diyalog bu nedenle çok kritik. Bu diyalog hukukî planda kıymetli, çünkü AİHM tarafından alınan kararların ulusal yargı tarafından içtihat olarak kullanılması gerekiyor. Yürütme ile diyalog da hassas, zira AİHM tarafından alınan birtakım kararların pratikte uygulanabilmesi için yasal mevzuatta değişiklikler yapılması gerekiyor.
Spano AİHM gündemindeki Türkiye davalarını yakından tanıyan bir yargıç. Osman Kavala ve Selahattin Demirtaş kararlarının altında imzası olan bir isim. Daveti kabul etmesinin ardında siyasi münasebet arayanlar var. Halbuki tam bilakis, şayet daveti kabul etmeseydi Ankara ile diyalog sınırını kesip atacak, böylece üstüne görev olmaksızın “siyasi mesaj” gönderecekti. Bu mu Türkiye’de insan haklarının ilerlemesine yardımcı olacaktı?
Gelelim ziyaretin üç ayağına…
Ziyaret, Türkiye’nin AİHM önündeki pozisyonu dikkate alınarak, üç kenti (Ankara, İstanbul, Mardin) kapsayacak halde planlandı. Türkiye için şu an AİHM önünde “sorun” teşkil eden dava başlıklarıyla ilgili olarak ilgili muhataplara iletiler verilmesi kararlaştırıldı. Bu başlıklar, “Hukuk Devleti/Yargı Bağımsızlığı”, “Akademik Özgürlük ve Tabir Özgürlüğü” ve “Düşünce, Vicdan ve Din Özgürlükleri” olarak belirlendi.
Ziyaretin Ankara ayağında hükümet yetkilileri, yüksek yargı, ombudsman, insan hakları ve eşitlik kurumu ile, İstanbul ve Mardin ayaklarında ise akademi ve sivil toplum kuruluşlarıyla bir ortaya gelindi.
Anayasa Duruşması Lideri Arslan, AİHM Lideri Spano ile görüştüZiyaret Ankara’dan başladı. AİHM Lideri burada Cumhurbaşkanı Erdoğan ve Adalet Bakanı Gül ile başka farklı görüştü. Bu görüşmelerde AİHM kararlarının uygulanması gerektiği bildirisini iletti. Ankara’dan da AİHM kararları temelinde yapılması planlanan yasal ıslahatlarla ilgili bilgi aldı.
Türkiye Adalet Akademisi’nde düzenlenen Hakim ve Savcı Adayları Eğitimi Açılış Programı’nda “insan hakları” dersi verdi. Bu dersin teması “Hukuk Devleti” kavramıydı. Geleceğin yargıç ve savcılarına hitaben konuşmasında, insan hakları ve hukuk devletinin iç içe olduğunu anlattı. Bunun ekonomik kalkınma ve refah için vazgeçilmez kural olduğunu, “hukuk devletine ve insan haklarına hürmet duyulmayan bir devletin yabancı yatırımcılara da cazip gelmeyeceğini” söyledi. Yargı erkinin bağımsızlığına vurguda bulundu. Hiç kimsenin “kanunların üstünde olmadığının” altını çizdi.
FAHRİ DOKTORA UNVANI
Ziyaretin İstanbul ayağında İstanbul Üniversitesi tarafından kendisine fahri doktora unvanı verildi. Bu unvanın verilmesi ucuz komplo teorilerinin uçuşmasına sebep oldu. Meğer AİHM liderlerinin ezici çoğunluğu rastgele bir Avrupa ülkesinde kendilerine takdim edilen bu unvanı memnuniyetle kabul etmiştir. Kaldı ki İstanbul Üniversitesi’nin fahri doktora unvanı AİHM Başkanı’na “akademik özgürlük ve tabir özgürlüğü” hakkında net iletiler ileten bir konuşma yapma fırsatı yaratmış oldu. Konuşmasında, “akademi dünyasının demokratik tertipteki rolüne ve eleştirel ve bağımsız fikrin can alıcı önemine” vurguda bulundu. Akademik özgürlüğün AİHS’nin söz özgürlüğüyle ilgili 10’uncu hususunun müdafaası altında olduğunu söyledi. Fahri doktora unvanını da “demokrasi, insan hakları ve hukuk devletinin korunması ismine kabul ettiğini” belirtti.
AİHM Lideri İstanbul Barosu Lideri Av. Mehmet Durakoğlu ile de görüştü. Baro liderinin yeni Avukatlık Kanunu ve savunma hakkıyla ilgili eleştirel görüşlerini dinledi.
Mardin’de ise “Düşünce, Vicdan ve Din Özgürlüğü” teması gündemdeydi. Çok dinli ve çok lisanlı kimliğiyle tahminen bu kentten daha hoş bir örnek bulunamazdı. AİHM Lideri Mardin Artuklu Üniversitesi’nde, Mardin Baro Lideri ve çeşitli sivil toplum kuruluşlarının da hazır bulunduğu bir söyleşi programına katıldı, soru ve tenkitleri yanıtladı. Burada yaptığı konuşmada niyet, vicdan ve din özgürlüğünün demokrasinin olmazsa olmazlarından olduğunu ve AİHS’nin 9’uncu hususuyla teminat altına alındığını anımsattı. AİHM’nin “devletlerin din, inanç ve inanışlara karşı nötr ve tarafsız kalma yükümlülükleri”yle ilgili kararlarından örnekler verdi. Duruşmanın “İzzettin Doğan ve Diğerleri” davasıyla ilgili kararının uygulanmasının ehemmiyetine bilhassa vurguda bulundu.
Lider Spano Mardin’de Dara Antik Kenti, Deyrulzafaran Manastırı, Kırklar (Mor Behnam) Kilisesi, Ulu Camii, Kasımiye Medresesi ve Mehmet Edip-Fatma Yüksel Camii ve Anadolu Liesi’ni de ziyaret etti.
Görüldüğü üzere, resmi davetle de gitmiş olsa, AİHM Lideri üç değişik kentte, üç değişik tema etrafında, muhataplarına gerekli iletileri verdi. Gaye de buydu.
AİHM’YE HAKSIZ MİSYON YÜKLEMEYE ÇALIŞIYORLAR
Özetlemek gerekirse, Robert Spano’nun Türkiye ziyaretini eleştirenler AİHM’ye haksız ve gereksiz bir siyasi misyon yüklemeye çalışıyorlar. AİHM’nin iktidara muhalif siyasi bir aktör üzere hareket etmesini istiyorlar. Bu türlü davranarak Türkiye toplumunda AİHM’ye olan itimat ve inancı baltalamaktalar. AİHM’nin imajının bozulması Türkiye’de kimin çıkarına yarıyor yahut yarayabilir?
AİHM yahut bir öteki Avrupa kurumu Türkiye toplumu ismine demokrasi ve insan hakları gayreti vermek üzere bir misyona sahip değildir. Duruşmayı eleştirirken bu gerçeği göz arkası etmemekte yarar var.
NTV
