“Denizler yolculuğa çağırır durur da beni/ Gitmem, düşünerek geri döneceğim günü./ Ben büyük rüzgarları severim; büyük olsun / Aşkım da hasretim de hepsi, her şey ve mahzun” dizelerinin de aralarında bulunduğu, unutulmaz ürüne imza atan Ahmet Muhip Dıranas, vefatının 40. yılında anılıyor.
Cumhuriyet devri şairlerinden biri olan Dıranas, Galip Efendi ile Seniha Hanım’ın oğlu olarak 1909’da yerküreye geldi. Veladet noktası konusunda belirsizlik bulunan Dıranas, kimi kaynaklara nazaran İstanbul’da, kimi kaynaklara nazaran ise pederi üzere, Sinop’un Salı Köyü’nde doğdu.
I. Yerküre Savaşı’nın birinci yıllarında Çanakkale’de hizmet yapan Galip Beyefendi, Balkan Savaşı’na katıldı, 7 yıl boyunca Kafkaslar ve Arap çöllerinde savaştı. Savaşın ilerleyen günlerinde Seniha Hanım, Çanakkale’de yerküreye gelen Fehime ile Ahmet’i yanına alarak İstanbul’a döndü.
Savaşın akabinde İstanbul tarafına Sinop’taki köyüne dönerek 2. evliliğini yapan Galip Bey’in peşinden giden Seniha Hanım, evlatlarıyla Sinop’a yerleşti. Dokuz yaşındaki Ahmet Muhip Dıranas, gecikmiş olarak ilkokula başladı.
Yazları köye giderek çobanlık yapan ve tabiat sevgisini kazanan usta şair, 40 yaşındayken Zafer gazetesinde kaleme aldığı bir metinde, o günleri şöyle tabir etmişti:
“Ben her köylü evladı üzere sığırtmaçlık etmiş, yalın ayak gezmiş tozmuş, sonra yaşı biraz geç de olsa ilkokula gitmiş bir köylüyüm. On yaşından sonraki çocukluk, birinci gençlik, gençlik… Beni ihtiyarlığa hakikat götüren bütün yıllar ve yıllar boyunca hülyalarımda küçüklüğümün ormanlarını kurdum.”
BIRINCI ŞİİRİ ‘BİR KADINA’ 1926’DA YAYIMLANDI
Dıranas, pederinin yine ere alınması üzerine, ailesiyle İnebolu üzerinden Ankara’ya gitti. Gençliğinin büyük kısmını Ankara’da geçiren şair, ortaokul ve liseyi, o yıllarda “Taş Mektep” olarak anılan Ankara Erkek Lisesi’nde okudu.
Dıranas’ın, Bir Bayana isimli birinci şiiri, 1926′da “Muhip Atalay” imzasıyla Ulusal Mecmua’da yayımlandı. Lisede, usta edebiyatçılar Faruk Nafiz Çamlıbel ve Ahmet Hamdi Tanpınar’ın talebesi oldu.
Tanpınar’ın, “Bunu okuyacaksın” diyerek eline tutuşturduğu Baudelaire’in “Les Fleurs du Mal” (Kötülük Çiçekleri) isimli eser sayesinde Fransız şair Baudelaire ile tanışan Dıranas, kitabı okuyabilmek için Fransızca öğrendi ve tesirinde kaldı.
Ahmet Muhip Dıranas, liseyi 1931’de bitirdi. Arkadaşlarıyla kurduğu, “Genç Türk Edebiyat Birliği” isimli dernekte, Behçet Kemal Çağlar, Hamit Macit Selekler, sonradan Ordu senatörü olacak Zeki Kumrulu, 1962’de İçişleri Bakanlığı yapan Hıfzı Oğuz Bekata, 1960’lı yıllarda yargıtay üyesi olan Rüştü Atilla ve Sıtkı Korkmaz ile İbrahim Saffet Omay üzere isimler mekan aldı. Topluluk ayrıyeten “Hep Gençlik” ismiyle bir mecmua çıkardı.
Dıranas, 1930-1932 yılları arasında Hakimiyet-i Ulusala gazetesinde çalıştı. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi’ndeki eğitimi yarım bırakarak 2 yılın ahir mektepten ayrılan şair, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Felsefe Kısmı’nı de bitirmedi.
Esas edebiyat hayatının İstanbul’da başladığını söyleyen Dıranas, bir yandan edebiyat fakültesine devam ederken Hoş Sanatlar Akademisi’nde kütüphane müdüriyeti ile Dolmabahçe Fotoğraf ve Heykel Müzesi’nde yönetici yardımcılığı yaptı.
Usta şair, İstanbul’da Cahit Sıtkı Tarancı, Orhan Veli Kanık, Sait Faik Abasıyanık, Fazıl Hüsnü Dağlarca, Baki Süha Edipoğlu ve Şevket Rado üzere periyodun genç şair ve müelliflerden oluşan bir edebi etraf içinde konum aldı. Bu periyotta Fransızcasını ilerleten şair, Fransız ve Rus edebiyatını yakından izledi.
FAHRİYE ABLA ÜRÜNÜNÜ 1935’TE YAYIMLADI
Birinci sefer 1935’te Varlık mecmuasında yayımlanan Fahriye Abla şiiri, Dıranas’ın en sevilen şiirlerinden biri olarak edebiyat tarihinde bölge edindi.
Fotoğraf koleksiyoncusu olan ve kendisi de fotoğraf yapan Dıranas, bir röportajında şu malumatları vermişti:
“Ben sanatta muhafazakarlığa inanmış bir adamım. Bence sanatta yenilik, kendi kendini inkar eden, birtakım değişmelerle yapılan bir şey değildir. Bir sanatın yeniliği, bulunan bir küçük tohumun yeşertilebilmesi, büyütülebilmesi ve bir ağaç haline getirebilmesi için sanatkarın gösterdiği gayrette zımnidir. Yani bir sanatçı, hangi meydanda olursa olsun, yapıtına kendi kişiliğinin damgasını vurabilme sevdasında olmalıdır. Değişiklik, kendi ana temasının muhitinde olur lakin. Yani deyim konumundaysa, bir rengin kendine haslığını arayıp bulma savaşıdır yenilik.”
Dıranas’ın, Adolphe Basler’den Cahit Sıtkı Tarancı ile birlikte çevirisini yaptığı “Fransa’da Müstakil Resim” başlıklı iki ciltlik kitap, 1937’de Şık Sanatlar Akademisi yayını olarak basıldı.
Ankara’ya döndüğü 1938’den itibaren 4 yıl boyunca Halkevleri Kültür ve Sanat Yayınları’nın direktörlüğü yapan muharrir, 1940’ta Münire Ülker ile evlendi. Dıranas, 1942’de konusunu Ulusal Mücadele’den alan ve Fransızcadan adapte edilen “Üç Kahraman” isimli tek perdelik bir piyes yayımladı.
Şair Dıranas, 1942-1944 arasında Ağrı Doğubeyazıt’ın Sürbehan köyünde askerlik hizmetini yaparken, “Ağrı” şiirini ve 1946’da İstanbul Kent Temaşası tarafından sahnelen “Gölgeler” isimli oyunu yazdı. Usta şair, “O Bu türlü İstemezdi” isimli oyununu ise 1947’de kaleme aldı.
Döndükten sonra Evlat Esirgeme Kurumunda çalışmaya başlayan Dıranas’ın, oyun ve roman çevirileri, 1940-1962 yılları arasında yayımlandı.
Ahmet Muhip Dıranas, bir devir Türkiye İş Bankası ve Anadolu Ajansında Idare Heyeti Üyesi, Devlet Oyunu Edebi Konseyi’nde da yönetici sıfatıyla hizmet üstlendi. Siyasete atılarak 1950 ve 1958 seçimlerinde Demokrat Parti’den milletvekili adayı olduysa da seçilemeyen Dıranas, titiz giyimi ve etkileyici ses tonuyla anılmasının yanı sıra bir periyot radyoda şiir ve edebiyat konuşmaları yaptı.
AŞKI, HÜZNÜ VE UMUTSUZLUĞU ŞİİRLERİNDE İŞLEDİ
Dıranas, şiirlerinde insanın iç yerküresi, tarih, metafizik, tabiat, sıklık, aşk, yaşama sevinci, umut ve umutsuzluk üzere mevzuları işledi ve bu bahisleri mecazlı, sembollü, destansı bir anlatımla okuyucusuna sundu.
Şiirde biçime ehemmiyet veren bir şair olduğunu her fırsatta lisana getiren Dıranas, TRT’de katıldığı bir programda şunları söylemişti:
“Zaman vakit biçime bu kadar tutkulu olmamdan dolayı eleştirilmişimdir. Aslında bu muaheze haklı mı haksız mı bilinemiyor. En son şiir cereyanlarında, muaf, özgür nazımdan tekrar kafiyeli velev sone biçimi şiirlere dönen tanınmış şairlerimiz var.
Ben biçimi hiçbir vakit kendi sanat takımımın dışında bırakmadım. Biçimle özü birbirinden ayırmak mümkün değildir. Biçim bir disiplindir. Sözler bazen sel üzere akar. Bunun önüne baraj çeken şeyin, bilhassa kelam sanatında, şiirde biçim olması gerekir. Ben o denli düşündüm. Aslında şiirin gereci sözlerdir. Shakespeare, ‘Kelimeler, sözler, sözler.’ der. Bir sözlerden müteşekkil bir yapıtın şiir olabilmesi için bu üç sözden iki sözünü atıp, bir söze indirgenmesi gerekir. Çok söz üretmek bizi şiirde yanlışa götürür. Sözden iktisat, şiirin esas gizlerinden biridir. özsüz sözler olağan aslında hiçbir işe yaramaz. Bu bakımdan biçimi, şiirden ayrılmaz bir öge olarak kabul ederim.”
Cumhuriyet’in birinci yıllarında yetişen Ahmet Muhip, devrin hakim ideolojilerine iltifat etmediği üzere rastgele bir edebi akım ve topluluğa da katılmayarak, her devir saf sanat anlayışının peşinden gitti.
Şiiri, “kelimelerle dördüncü bir boyut yaratma çabası” olarak tanımlayan Ahmet Muhip Dıranas, ürünlerinde üslup olarak birebir devirde sembolizm, romantizm ve empresyonizmden beslenmiştir.
Dıranas’ın çeşitli mecmualarda yayımlanan şiirleri, 1974’te Şiirler adıyla İş Bankası Kültür Yayınları tarafından yayımlandı. Tevfik Fikret’in “Rübab-ı Şikeste” ürününü Türkçeleştirdiği “Kırık Saz” isimli çalışması da tekrar tıpkı yayın tarafından okuyucuyla buluştu.
Ahmet Muhip Dıranas, Zafer gazetesinde kaleme aldığı zaviye metinlerinin yanında ayrıyeten temaşa ürünleri, tercüme ve adapteler, inceleme ve makalelere de imza attı. Gölgeler, Çıkmaz, O Bu türlü İstemezdi, Oyunlar, Bitmez Tükenmez Can Kasveti, Büyük Olsun, Atlıkarınca, Olvido ve Kar oyunlarını da kaleme alan Dıranas, Charles Baudelaire’in Çalar Saat şiirini de çevirdi. Fahriye Abla isimli yapıtı, 1984’te Yavuz Turgul tarafından filme uyarlandı.
Ankara’da, 21 Haziran 1980‘de hayatını kaybeden Dıranas, vasiyeti üzerine Sinop’a defnedildi.
NTV
